Part of the debate – Senedd Cymru am 5:26 pm ar 4 Mehefin 2019.
Diolch yn fawr, Dirprwy Lywydd. Gweinidog, a gaf i ddiolch i chi am eich datganiad? Rhannaf eich uchelgais. Rwyf eisiau i hwn fod yn fwrdd iechyd sydd wedi newid o ran ei berfformiad ac i fod y bwrdd iechyd sy'n perfformio orau yng Nghymru ac, yn wir, yn y DU gyfan, os oes modd o gwbl, yn hytrach na bod, oherwydd llawer o bethau—nid popeth, ond llawer o bethau—yn gyson ar waelod tabl cynghrair y DU, ac yn sicr ar waelod tabl cynghrair Cymru.
Byddwn yn gofyn y cwestiwn sylfaenol hwn i chi, serch hynny, a chredaf ei fod yn un y mae llawer o bobl yn ei ofyn i mi, nawr, a hwnnw yw: mesurau arbennig—a yw'n gymorth ynteu'n rhwystr? Oherwydd nid wyf yn siŵr a yw'r trefniadau mesurau arbennig yng Nghymru, sy'n wahanol i'r rhai dros y ffin yn Lloegr, yn gweithio'n dda. Rwy'n credu—wyddoch chi, yr wybodaeth a'r adborth a gaf i gan glinigwyr, gan gyfarwyddwyr anweithredol ac eraill, yw, weithiau, oherwydd y trefniadau mesurau arbennig hynny, ei bod hi'n cymryd amser hir i gael penderfyniadau drwy'r bwrdd iechyd pan, weithiau, fod angen gweithredu'n gyflym er mwyn rhoi trefn ar bethau.
Roeddwn yn falch o'ch clywed yn cyfeirio at y ffaith eich bod wedi cymeradwyo'r buddsoddiad mewn gwasanaethau cyhyrysgerbydol cymunedol yn ddiweddar, cynnydd yn nifer yr ymgynghorwyr orthopedig a rhywfaint o fuddsoddiad cyfalaf yn y maes hwnnw. Ond mae wedi cymryd dros 18 mis i'r rhaglen gyfalaf honno gael ei chymeradwyo gennych chi, yn rhinwedd eich swydd yn Weinidog, ac nid wyf yn gwybod a yw hynny'n broblem gan nad yw eich swyddogion wedi dwyn y mater i'ch sylw yn ddigonol—nid oes syniad gennyf sut y mae eich systemau'n gweithio yn y Llywodraeth. Ond mae wedi cymryd llawer iawn o amser. Ac, wrth gwrs, gwyddom fod mater y chwe meddyg ymgynghorol orthopedig yn bennaf oherwydd yr amgylchiadau trasig a arweiniodd at orchymyn i atal marwolaethau pellach o dan reoliad 28 yng nghyswllt achos Megan Lloyd-Williams—gwraig 77 oed o Sir y Fflint a dorrodd glun ym mis Medi'r llynedd ac yn anffodus bu farw a phetai hi wedi cael gofal iechyd o'r safon y dylid fod wedi ei ddarparu yna ni fyddai wedi marw.
Mae'n destun pryder i mi ei bod yn cymryd digwyddiad o'r fath—digwyddiad na ddylai fyth fod wedi digwydd—gyda thrychineb mewn teulu a gwraig yn colli ei bywyd i wneud i bobl lofnodi yn y man priodol fel y gall y cynlluniau ar gyfer gwella gael y cyllid sydd ei angen. Mae'n bryder i mi, er enghraifft, bod y gronfa ddata genedlaethol ar dorri clun yn rhoi Ysbyty Glan Clwyd, Ysbyty Gwynedd—ac fe'ch clywais yn dweud y dylem ddyheu i fod cystal ag Ysbyty Gwynedd ym mhob agwedd, ond mae'n rhoi'r ysbyty hwnnw hefyd, a Wrecsam Maelor, yn y 10 uchaf o ysbytai sy'n perfformio waethaf ar y gronfa ddata honno yn y DU gyfan, allan o 176 o ysbytai. Mae hynny'n fy mhoeni, ac rwyf eisiau gweld y sefyllfa hon yn newid.
Nawr, cafwyd rhywfaint o gynnydd; rwy'n cydnabod hynny. Cafwyd cynnydd mewn gwasanaethau mamolaeth, yn bennaf oherwydd i 10,000 o bobl orymdeithio ar y strydoedd yn y Rhyl—gan cynnwys y Dirprwy Lywydd a minnau—i ymgyrchu dros uned gofal arbennig newydd i fabanod yn y gogledd. Rwy'n falch iawn ein bod wedi sicrhau'r buddsoddiad hwnnw—dyna oedd y penderfyniad cywir, a chefnogais y Prif Weinidog yn llawn am wneud y penderfyniad hwnnw.
Rwy'n cydnabod y bu rhywfaint o welliant ym maes meddygon teulu hefyd. Rwyf wedi'i weld yn o ran nad yw rhai o'r practisau hynny a oedd mewn peryg mewn peryg mwyach. Ond, wrth gwrs, mae gennym ni o hyd nifer o bractisau meddygon teulu sydd wedi cau eu drysau unwaith ac am byth; mae degau o filoedd o gleifion yn gorfod wynebu'r drafferth o gofrestru gyda meddygon teulu newydd neu'n cael eu trosglwyddo i feddygon teulu newydd. Ac er fy mod yn derbyn bod rhai yn dod yn ôl i faes ymarfer cyffredinol, yn hytrach na chael eu rheoli gan y bwrdd iechyd, y ffaith yw bod gan Betsi fwy o gyfleusterau meddygon teulu y mae'r bwrdd iechyd yn eu rheoli nag unrhyw ran arall o'r wlad, ac mae hynny'n dal i fy mhoeni.
Bûm ar ymweliad ag Ysbyty Maelor Wrecsam ddoe i ymweld â'r adran achosion brys, ac mae'n rhaid imi ddweud na welwch chi dîm mwy ymroddedig yn ein hysbytai. Ond roedden nhw'n dweud wrthyf i am rywfaint o'r pwysau. Pan gyrhaeddais i yno, 10.30 yn y bore, roedd yr arhosiad hiraf yn yr adran honno yn 11.5 awr, ac erbyn i mi adael roedd yn 3.5 awr oherwydd gwaith caled pobl yn ceisio gwneud yn siŵr bod y llif drwy'r ysbyty yn dderbyniol. Ond roedd clywed am rai o'r gwasanaethau meddygon teulu y tu allan i oriau, a dynnwyd o'r rhaglen mesurau arbennig, yn peri pryder imi gan fod bylchau o hyd mewn rotâu yn rhannau o'r gogledd. Nawr, nid yw hynny'n dderbyniol. Ni allaf ddeall sut rydych chi'n gallu bod mor ddidaro ynglŷn â sefyllfa'r gwasanaethau meddygon teulu y tu allan i oriau, a hwythau'n dweud wrthyf fi, y staff rheng flaen, fod bylchau yn rotâu gwasanaethau meddygon teulu y tu allan i oriau. Mae hynny'n fy mhoeni.
Fe wnaethoch chi gyfeirio at y newid ar frig y sefydliad, a bu llawer o newid, ond mae'n ymddangos i mi mai trobwll parhaus ydyw. Rydych yn gwybod bod y Cyfarwyddwr Cyllid yn gadael, mae'r Cyfarwyddwr Meddygol hefyd yn y broses o adael y sefydliad. Cawsom wybod gennych mewn datganiad yn y Siambr hon y llynedd fod cyfarwyddwr newid wedi'i benodi. Wrth gwrs, roedd yn un o gyn-brif weithredwyr dros dro'r sefydliad, ac yn ystod cyfnod y cyfarwyddwr hwnnw y cawsom ni lawer o'r llanast hwn yr ydym ni'n ceisio cael trefn arno. Fe wnaethom ni ddweud mai hwn oedd y person anghywir ar gyfer y swydd ar y pryd—