Ddirprwy Lywydd, mae llawer ohonom wedi gweld adroddiad yr Athro Philip Alston, rapporteur arbennig y Cenhedloedd Unedig, ar dlodi eithafol a hawliau dynol, a gyhoeddwyd fis diwethaf. Canfu'r adroddiad nad yw cyflogaeth wedi profi'n ffordd awtomatig allan o dlodi yng Nghymru a bod tlodi mewn gwaith wedi cynyddu dros y degawd diwethaf. Mae 25 y cant o'r swyddi sy'n cael llai na'r cyflog byw, a swyddi rhan-amser ar gyflogau isel neu swyddi anniogel yn aml yn cael eu gwneud i raddau anghymesur gan fenywod, yn bennaf oherwydd anawsterau i gydbwyso cyfrifoldebau gwaith a gofalu.

Canfu'r Athro Alston fod dull Llywodraeth Cymru o weithredu a strategaeth newydd 'Ffyniant i Bawb' yn brin o ffocws strategol ar leihau tlodi, a diffyg cyfrifoldeb gweinidogol unigol dros wneud hynny. Ceir diffyg targedau a dangosyddion perfformiad clir a fyddai'n mesur cynnydd ac effaith. Canfu'r adroddiad hefyd gonsensws eang ymysg rhanddeiliaid fod newidiadau Llywodraeth y DU i fudd-daliadau yn un o'r achosion strwythurol sy'n sail i'r cynnydd mewn tlodi, gyda gweithredu'r credyd cynhwysol yn gwaethygu'r problemau. Mae effaith niweidiol cyni yn parhau i ddifetha bywydau mewn cynifer o gymunedau. Yng Nghymru, caiff ymdrechion i fynd i'r afael â lefelau ystyfnig o uchel o dlodi eu llesteirio gan y ffaith mai yn nwylo San Steffan y mae nifer o'r ysgogiadau polisi allweddol.

Mae'n rhwystredig na all Llywodraeth Cymru gyflwyno hyblygrwydd angenrheidiol i'r broses o weinyddu budd-daliadau yma, yn wahanol i'r sefyllfa yn yr Alban, lle mae'r gallu hwnnw ganddynt. Mae'r Pwyllgor Cydraddoldeb, Llywodraeth Leol a Chymunedau rwy'n gadeirydd arno wedi gweld hyn yn ein gwaith yn edrych ar dlodi yng Nghymru ac wedi argymell bod Llywodraeth Cymru yn ymchwilio i ddichonoldeb gweinyddu rhai budd-daliadau, a fyddai'n ein galluogi i fynd ati mewn ffordd sy'n fwy addas i gymunedau yng Nghymru. Rydym yn gobeithio adrodd ar ein canfyddiadau yn ddiweddarach eleni.

Mae'r ystadegau tlodi diweddaraf wedi dangos mai Cymru yw'r unig wlad yn y DU i weld cynnydd mewn tlodi plant, gyda 29.3 y cant amcangyfrifedig o blant yn byw mewn tlodi rhwng 2017 a 2018. Mae natur seiliedig ar y rhywiau y materion hyn yn golygu bod menywod yn parhau i gael llai o dâl na dynion ac yn aml yn cael anhawster i ddod o hyd i rolau sy'n caniatáu iddynt ennill bywoliaeth gan ymdopi ar yr un pryd â'r rhan fwyaf o'r gwaith domestig a gofal plant.