Part of the debate – Senedd Cymru am 6:16 pm ar 10 Gorffennaf 2019.
Hoffwn fynd â'r Siambr yn ôl i 5 Mai 2016, ac yn arbennig, i ystafell fyw yn Hengoed, lle'r oeddwn yn camu’n ôl ac ymlaen—noson y cyfrif oedd hi; roedd y gorsafoedd pleidleisio wedi cau ac roeddwn i wedi blino'n lân, ac roeddwn i wedi cael cawod, ac rydych chi'n gwybod sut beth ydyw—camu’n ôl ac ymlaen gyda BBC Wales ar y teledu ac academyddion o Brifysgol Caerdydd yn edrych yn llawer rhy hapus fod y BBC wedi cyhoeddi bod Caerffili yn rhy agos i allu ei alw ac y gallai fynd un o dair ffordd mewn gwirionedd. Felly, roedd yn hen noson ryfedd, ac nid oedd gennym unrhyw syniad o gwbl sut oedd y cyfrif yn mynd tan tua thri neu bedwar o’r gloch y bore. Ac fe euthum i’r cyfrif, ac roeddwn yn camu’n ôl ac ymlaen yn y ganolfan hamdden yn edrych yn ddigalon am fy mod yn meddwl fy mod wedi colli ac ymgeisydd Plaid Cymru, Lindsay Whittle, yn camu’n ôl ac ymlaen yn edrych yn ddigalon am ei fod yn meddwl ei fod wedi ennill. [Chwerthin.] Ac yn y diwedd fe ddaeth—dyna wers i chi, Delyth, onid e? Yn y pen draw fe gawsom y canlyniad, a'r canlyniad oedd fy mod wedi cael 35 y cant o'r bleidlais, roedd Lindsay, Plaid Cymru, wedi cael 29 y cant o'r bleidlais ac roedd UKIP wedi cael 22 y cant o'r bleidlais. Ac fe wnes i feddwl am hynny. Pe bai honno wedi bod yn system y cyntaf i'r felin, ni fyddai'r canlyniad hwnnw wedi bod yn dderbyniol o dan system y cyntaf i'r felin. Mae gennym system D'Hondt a gallem weld bod y bobl a oedd wedi pleidleisio dros Blaid Cymru ac UKIP, fod eu pleidleisiau wedi'u cynrychioli yn system D'Hondt. Ac fel rwy’n dweud, Brif Chwip, rwyf fi eisiau i bobl bleidleisio dros Lafur 100 y cant—a byddai 60 o Aelodau Llafur yn anhygoel—ond roeddwn wrth fy modd yn gweld Steffan Lewis yn cael ei ethol ar y rhestr a gwyddwn y byddai'n Aelod Cynulliad da. Ac fe ddywedaf wrth Delyth Jewell fy mod yn siomedig na chawsoch chi eich ethol ar y rhestr honno hefyd, a gwasanaethu yma gyda Steffan.
Ond credwn mai'r broblem ar y pryd oedd nad oedd cydbwysedd ein proses etholiadol yn iawn, a'r ffaith bod angen system D'Hondt i ychwanegu at y seddi hynny a chreu'r haen ddeuol hon o Aelodau Cynulliad, pan fyddai system pleidlais sengl drosglwyddadwy yn ei wneud yn well oedd yr hyn a'm perswadiodd. Nid yw'n ymwneud llawer â Brexit na'r system yn y DU, ond cefais fy mherswadio gan hynny mewn gwirionedd. Er enghraifft—ac rwyf wedi darllen 'Senedd sy'n Gweithio i Gymru'—ac mae'n bosibl er enghraifft y gallai etholaeth tri Aelod fod wedi arwain, drwy'r bleidlais sengl drosglwyddadwy, at etholaeth tri Aelod Llafur, Plaid Cymru, ac UKIP. Pwy a ŵyr beth y byddech wedi'i weld o ganlyniad i'r bleidlais sengl drosglwyddadwy? Ond byddai wedi bod yn decach; byddai wedi bod yn fwy cyfrannol, a byddech wedi gweld cynrychiolaeth decach ar draws y system nag a gafwyd hyd yn oed gan system D'Hondt, sy'n amherffaith yn fy marn i.
Felly, mae fy nghefnogaeth i gael rhagor o Aelodau Cynulliad yn dechrau mewn gwirionedd gyda system bleidleisio fwy cyfrannol. Felly, rwy'n galw am system bleidleisio fwy cyfrannol cyn i ni ddechrau sôn am fwy o Aelodau. Felly roeddwn ychydig yn bryderus ynglŷn â chefnogi cynnig y Gymdeithas Diwygio Etholiadol gan nad yw'n siarad am y system bleidleisio yn y cynnig. Mae'n sôn fod angen y nifer gywir o Aelodau ar gyfer Senedd sy'n addas ar gyfer yr unfed ganrif ar hugain. Mae honno'n rhan allweddol o'r ddadl, ond un rhan sydd ar goll yw'r bleidlais gyfrannol honno hefyd, sy'n gwbl allweddol yn fy marn i.
Er hynny, bydd mwy o Aelodau'n arwain at graffu gwell, fel y dywedwyd eisoes. Rwy'n aml yn meddwl, wrth edrych ar y fainc flaen yn awr—y fainc flaen, cymrwch sylw, rwy'n siarad â chi. [Chwerthin.] Rwy'n edrych ar y fainc flaen ac rwy'n meddwl, 'Beth y maent ei eisiau? A fyddent yn hapusach o gael mwy o bobl yn craffu arnynt neu lai o bobl yn craffu arnynt?' Nid chi'n unig, nid y ddwy ochr draw yma'n unig, ond fi hefyd—bydd gennych fwy o bobl fel fi hefyd, yn craffu ar y bobl yno.