Mae'n nodi cyhoeddi'r gwerthusiad o'r gwasanaeth awtistiaeth integredig ac adroddiad terfynol y cynllun gweithredu strategol ar gyfer anhwylderau'r sbectrwm awtistig ym mis Ebrill, a gyhoeddwyd ar ddiwedd mis Mawrth, ac adroddiad blynyddol 2018-19 cynllun gweithredu strategol Llywodraeth Cymru ar gyfer anhwylderau'r sbectrwm awtistig y mis hwn, er ei fod yn cydnabod y diffyg mesurau canlyniadau yn yr adroddiad hwn ar gyflawni cynllun gweithredu strategol ar gyfer anhwylderau'r sbectrwm awtistig 2016. Felly, mae'n galw ar Lywodraeth Cymru i ddarparu gwasanaethau cymorth awtistiaeth cynaliadwy hirdymor o ansawdd uchel, drwy weithredu argymhellion gwerthusiad mis Ebrill a sicrhau bod gwasanaethau'n cryfhau'r llais awtistig drwy symud y tu hwnt i ymwybyddiaeth o awtistiaeth i rymuso pobl ag awtistiaeth, drwy ddatblygu system fonitro glir a chyson, drwy egluro trefniadau ariannu yn y dyfodol, a thrwy gyflawni'r blaenoriaethau gweithredu a amlinellwyd yn y cynllun gweithredu strategol ar gyfer anhwylderau'r sbectrwm awtistig ar ei newydd wedd, gan gynnwys cyfleoedd addysg a chyflogaeth.

Fel y mae'r pecyn cymorth, 'Ymwybyddiaeth o awtistiaeth yn y gweithle', a gyhoeddwyd yn ddiweddar gan Gyngres yr Undebau Llafur, yn ei ddangos, gall gweithwyr awtistig ddod â manteision enfawr i'r gweithle. Er bod dogfennau Llywodraeth Cymru yn parhau i gyfeirio at 'anhwylderau'r sbectrwm awtistig', mae'n well gan bobl awtistig y term 'cyflyrau'r sbectrwm awtistiaeth', a theimlir bod y term 'anhwylder' yn anghywir, yn stigmateiddio ac yn ddilornus—rhowch y gorau i'w ddefnyddio os gwelwch yn dda.

Fel y dywed ein cynnig hefyd, gresynwn fod Llywodraeth Cymru wedi pleidleisio yn erbyn gweithredu Bil Awtistiaeth (Cymru). Wrth wneud hynny, rydym yn adlewyrchu'r gofid a fynegwyd wrthym gan gymunedau awtistig ac awtistiaeth ledled Cymru. Fel y dywedais wrth gynnig Bil Awtistiaeth (Cymru) yn y Siambr ym mis Hydref 2016, ni fydd y gymuned awtistiaeth yn cael y cymorth y gwyddant fod ei angen arnynt hyd nes y ceir sail statudol ac atebolrwydd a'n bod yn symud y tu hwnt i ymgynghori i rôl uniongyrchol ar gyfer cyrff proffesiynol a thrydydd sector a'r gymuned awtistig o ran cynllunio, cyflwyno a monitro.

Mae'n rhaid i fy staff a minnau bwysleisio dro ar ôl tro i gyrff cyhoeddus, pan na roddir digon o amser i berson awtistig brosesu gwybodaeth, y gall hynny arwain at wneud iddynt deimlo'n bryderus ac yn y sefyllfa waethaf, gallant golli arni, a chan fod pobl awtistig efallai'n orsensitif i rai synhwyrau, a heb fod yn ddigon sensitif i rai eraill, a chyfuniad o'r ddau yn aml, gall hyn achosi poen a gorlwytho synhwyraidd iddynt, gan arwain at wneud iddynt golli arni, a bod newid i drefn a strwythur yn gallu bod yn drallodus iawn i bobl awtistig. Felly mae'n ddyletswydd ar y gwasanaethau cyhoeddus i sefydlu ac addasu i anghenion cymdeithasol a chyfathrebu person awtistig, adnabod yr hyn sy'n achosi pryder cynyddol yn y person awtistig neu'n peri iddynt golli arni, ac felly osgoi trin y person awtistig fel y broblem.

Fel y dyfarnodd Tribiwnlys Anghenion Addysgol Arbennig Cymru yn ddiweddar ynghylch gwahardd disgybl awtistig ifanc yr wyf wedi gweithio gydag ef o'r ysgol, roedd y gwaharddiad ei hun yn wahaniaethol. Fel y dywedodd rhieni myfyriwr awtistig wrthyf yn ddiweddar, roedd eu merch wedi cael rhybudd ysgrifenedig terfynol am ymddygiad annerbyniol ar ôl dychwelyd i goleg addysg bellach a chanfod ei bod wedi cael y cyfarwyddiadau anghywir ynglŷn â pha ystafell i fynd iddi, er bod y coleg yn gwybod ei bod yn ei chael hi'n anodd rheoli newidiadau yn y drefn arferol neu drefniadaeth. Fel y clywais gan fam i fyfyriwr awtistig yn yr un coleg, a gyflawnodd hunanladdiad y llynedd, 'Roedd i'w weld yn ddyn ifanc tawel, disglair; nid ydynt yn gweld y frwydr y mae'r plant hyn yn ei hymladd yn ddyddiol i oroesi mewn byd niwronodweddiadol'.

Mae gwerthusiad mis Ebrill yn cydnabod nifer o welliannau o ran darparu gwasanaethau cymorth awtistiaeth yng Nghymru yn dilyn cyflwyno'r gwasanaeth awtistiaeth integredig. Fodd bynnag, dywedodd Cymdeithas Genedlaethol Awtistiaeth Cymru, er bod y gwerthusiad yn gam cadarnhaol ymlaen i weld amlinelliad mor gynhwysfawr o ble'r ydym yng Nghymru, mae hefyd yn rhoi darlun clir o ble mae angen i welliannau ddigwydd yn awr. Mae'r rhain yn cynnwys y ffaith nad oes unrhyw adroddiadau clir ar y dulliau monitro a ddatblygwyd ar gyfer y gwasanaeth awtistiaeth integredig; nid yw'n ymddangos bod gan bobl awtistig, eu teuluoedd a gweithwyr proffesiynol ffydd fod yna ddigon o wasanaethau a chymorth ar gael i ddiwallu'r ystod eang o anghenion a all fod gan bobl awtistig; fod y ffocws ar y gwasanaeth awtistiaeth integredig wedi bod ar draul ymrwymiadau eraill, megis gwella canlyniadau cyflogaeth pobl awtistig; a bod angen mynd i'r afael â'r diffyg eglurder ynghylch cynaliadwyedd ac ariannu'r gwasanaeth awtistiaeth integredig yn y dyfodol.

Canfu'r gwerthusiad anghysonderau ar draws ardaloedd daearyddol sy'n effeithio ar effeithiolrwydd y gwasanaeth awtistiaeth integredig, pryderon nad yw'r gwasanaeth yn bodloni disgwyliadau defnyddwyr y gwasanaeth oherwydd oedi wrth ei sefydlu, a bod defnyddwyr eisiau i'r gwasanaeth wneud mwy, gan gynnwys gweithio'n uniongyrchol â phlant, nad yw'n rhan o'i gylch gwaith. Roeddent yn dweud bod defnyddwyr y gwasanaeth yn aml heb fod yn glir pa gymorth y gall y gwasanaeth awtistiaeth integredig ei ddarparu, a'u bod yn aml yn teimlo'n rhwystredig pan na allant gael gafael ar y gwasanaeth cymorth sydd ei angen arnynt. Er mai'r bwriad ar gyfer y gwasanaeth awtistiaeth integredig oedd ategu a chryfhau ond nid disodli gwasanaethau presennol, canfu nad oedd rhai rhanddeiliaid yn rhannu'r farn hon, a bod amseroedd aros hir ar gyfer asesiadau a diagnosis i oedolion wedi cynyddu'n helaeth, gyda'r gwasanaeth newydd yn datgelu galw mawr nas diwallwyd yn flaenorol.