A gaf i ddiolch i'r Gweinidog am ei ddatganiad ar 'Pwysau Iach: Cymru Iach'? Mae'n amlwg ei fod yn gynhwysfawr iawn. Rwy'n awyddus i fynd i'r afael â'r hyn y gallwn ni ei wneud fel mater o frys gan fod hwn yn argyfwng. Rydym wedi bod yn siarad am epidemig gordewdra ers peth amser erbyn hyn ac mewn gwirionedd mae angen inni weld newid sylweddol, oherwydd fel y dywedwch chi yma, mae dros 60 y cant o'n poblogaeth ni o oedolion dros bwysau neu'n ordew, ac mae hynny wedi ei normaleiddio. Ydy, wir; felly y mae. Ac mae oddeutu 20 y cant o'n plant ni'n dechrau yn yr ysgol bob blwyddyn eisoes yn ordew neu dros bwysau.

Nawr, yn amlwg, ceir cydbwysedd rhwng yr hyn y gall y Llywodraeth ei wneud a'r hyn y gall yr unigolyn ei wneud. Fe all y Llywodraeth, fel yr ydych chi wedi cyfeirio ato, wneud pethau fel cyfyngu ar hyrwyddiadau pris o ran bwyd a diod sy'n uchel mewn braster, halen a siwgwr, fel hyrwyddo dau am un a phethau felly. Fe hoffem ni weld hynny'n cael ei orfodi'n llym mawr. Ac fel yr oeddech chi'n crybwyll hefyd, cyfyngiadau cynllunio ar gyfer siopau cludfwyd poeth ger ysgolion a chanolfannau hamdden a phethau felly. Mae gwir angen hefyd inni fynd i'r afael â hysbysebu bwydydd sothach a anelir at blant. Nawr, rwy'n gwybod nad yw rhywfaint o hynny wedi ei ddatganoli, ond a dweud y gwir rydym  wedi siarad am hyn ers blynyddoedd ac mae grym hysbysebu yn golygu ei fod yn parhau i fod yn ddylanwad treiddiol iawn ar yr hyn y mae ein plant ni'n ei fwyta, a hefyd maint y prydau bwyd. Mae hynny hefyd yn gyfuniad o'r hyn y gellir deddfu yn ei erbyn neu ddewis yr unigolyn; fe adawaf i hynny i'r Gweinidog. Ond y peth pwysig yw hyn, ar ôl ysmygu, gordewdra yw'r achos mwyaf o ganser y gellir ei atal. Nid yw llawer o bobl yn sylweddoli bod gordewdra yn achos annibynnol o ganser, yn union fel ysmygu. Mae bod dros bwysau yn achosi canser. Mae'n achosi tua 13 math gwahanol o ganser. Hyd yn oed heb ysmygu, mae bod dros bwysau yn rhoi canser i chi fel carsinogen annibynnol.

Ond yn amlwg, fel y cyfeiriasoch ato, ac fel y cyfeiriodd Angela Burns eisoes ato, mae'n golygu mwy na deiet, mae'n golygu mwy na bwyta llai, bwyta llai o garbohydradau, llai o siwgwr, mwy o brotein, a hefyd ymestyn y cyfnod newynu yn ystod y dydd, gan geisio cyfyngu ar yr amser y byddwn yn cymryd calorïau i'r corff i slot o wyth neu 10 awr o'r 24—dyna'r cyngor meddygol diweddaraf. Felly, nid deiet yn unig sy'n gwneud hyn: mae hyn yn ymwneud â ffitrwydd corfforol a gweithgarwch corfforol hefyd. Nid yw mynd allan i gerdded yn gofyn am Lycra ffansi—wel, mae'n amlwg y gallech chi wisgo Lycra pe dymunech, ond ar y llwybr arfordirol nid oes angen Lycra arnoch chi mewn gwirionedd. Wrth ddringo'r mynydd—nid oes angen Lycra yn y fan honno ychwaith. Ond fe allech chi gyda 10,000 cam y dydd neu fwy na hynny o gamau y dydd, drwy gerdded yn gyflym, ddod yn gorfforol heini. Fel y dywedais yma o'r blaen, o fod yn gorfforol ffit, bydd eich siwgr gwaed chi 30 y cant yn is nag y byddai heb fod yn ffit yn gorfforol. Mae lefel y colesterol yn eich gwaed 30 y cant yn is nag y byddai heb fod yn gorfforol ffit. Ac os ydych chi'n gorfforol ffit, mae pwysedd eich gwaed chi 30 y cant yn is nag y byddai heb fod yn gorfforol ffit. Nawr, fel y dywedais o'r blaen, pe bai tabled yn cael ei dyfeisio i wneud hynny i gyd, byddem yn gweiddi'n groch am yr iachâd gwyrthiol hwnnw, ond ffitrwydd corfforol yw'r iachâd gwyrthiol. Ac, yn amlwg, bydd lleihâd cyffredinol yn y pwysau hefyd.

Felly, mae'n fater i'r unigolyn i raddau helaeth ond, fel y dywedais, mae gan y Llywodraeth waith i'w wneud yma hefyd, o ran y cyfyngiadau cynllunio, ac o ran cyfyngu ar hyrwyddiadau pris a phethau eraill. Ond yn ogystal â hynny, fel y gwnaethom ei ganfod, fe allwn ni addysgu pobl faint fynnom ni, ond mewn gwirionedd deddfwriaeth wrth-ysmygu wnaeth achosi'r gostyngiad mwyaf mewn cyfraddau ysmygu yn y wlad hon yn y blynyddoedd diwethaf. Y gwaharddiad hwnnw ar ysmygu—. Pan ddigwyddodd datganoli, roedd 32 y cant o boblogaeth oedolion Cymru yn ysmygu, ac roedd hynny wedi bod tua 32 i 35 y cant dros yr 20 mlynedd flaenorol, er gwaethaf yr holl raglenni addysg a phethau felly. Nawr, wedi'r gwaharddiad ar ysmygu, mae wedi gostwng i 16 y cant ac yn mynd yn is. Y ddeddfwriaeth a wnaeth y newid amlwg, ynghyd â'r addysg a'r cymorth i roi'r gorau iddi a phethau felly. A nawr rydym yn gweld gyda'r ddeddfwriaeth isafswm alcohol yn yr Alban, mae pobl yn yr Alban yn yfed llai o alcohol. Pwy fyddai wedi meddwl? Mae pobl yn yr Alban yn yfed llai o alcohol, ac mae hynny'n ymwneud â'r ddeddfwriaeth ar isafswm prisio alcohol.

Felly, rwy'n credu bod angen i'r Llywodraeth wynebu'r gwirionedd caled ynglŷn â deddfwriaeth bwyd a diod hefyd, a dechrau ystyried cwmnïau bwyd a diod—fel cwmnïau bwyd mawr, cwmnïau diod mawr—ychydig fel yr ydym ni'n ystyried cwmnïau tybaco mawr. Gadewch inni beidio â chael rhagor o wirfoddoli neu gytundebau gwirfoddol. Gadewch inni ddeddfu. O ran y dreth ar siwgwr a godir yn y wlad hon—gwn fod yna dreth ar siwgwr, ond ychydig iawn o reolaeth sydd gennym drosti. Mae angen inni gael rheolaeth drosti yma fel y gallwn ni wario'r hyn sy'n dod o'r dreth siwgwr yma yng Nghymru ar yr hyn yr ydym ni'n awyddus i'w wneud gydag agenda gordewdra.

Ac yn olaf, yn y gyfatebiaeth ataliol: addysg. Rwy'n edrych ar y Gweinidog Addysg o ran hyn o beth. Fel y gŵyr Angela Burns yn dda, fel y gŵyr y Gweinidog yn dda, yn y pwyllgor iechyd rydym wedi cyflawni adolygiad o ffitrwydd corfforol a gordewdra—yr union agenda hon. Un o'r argymhellion a gyflwynwyd gennym oedd, 'Beth am wneud 120 munud o weithgarwch corfforol yn orfodol bob wythnos yn ein hysgolion?' Roedd hwn yn argymhelliad cryf iawn. Dyna'r hyn yr oedd y dystiolaeth i gyd yn ei ddweud. Beth am wneud arolygiadau Estyn o'r gweithgarwch corfforol hwnnw yn orfodol hefyd? Mae hyn yn rhywbeth a allai ddigwydd nawr. Beth am symud yn radical gyda'r ddeddfwriaeth teithio llesol? Rydym wedi bod yn siarad am ddeddfwriaeth teithio llesol—ydy, mae'n beth gwych, ond beth am ei gwneud hi'n hawdd ac yn ddiogel i gerdded a beicio i bobman? Mae angen inni wneud rhywbeth yn hytrach na siarad am hyn drwy'r amser.

Felly, ydw, rwy'n croesawu llawer o'r hyn sy'n digwydd yma, ond nid oes gennym 10 mlynedd eto ac ati. Mae angen newid sylweddol mewn gweithgarwch, fel bod pobl Cymru â phwysau iach, ac yn wir er mwyn cael Cymru iachach. Diolch yn fawr.