Part of the debate – Senedd Cymru am 6:34 pm ar 23 Hydref 2019.
Rwyf wedi edrych ar y ffigurau, ac rydych chi, yn daclus iawn, yn osgoi'r pwynt fod eich Llywodraeth wedi gwrthod caniatáu dro ar ôl tro i dai cyngor gael eu hadeiladu gan ddefnyddio'r elw o werthiant tai cyngor. [Torri ar draws.] Fe wnaethoch leihau'r cyflenwad. Roeddwn innau yn Llundain 40 mlynedd yn ôl hefyd—40 mlynedd yn ôl oedd hi pan ddaeth Llywodraeth Thatcher i mewn a dinistrio'r cyflenwad o dai cymdeithasol. Felly, mae llawer y gallwn gytuno arno yn y Siambr hon, ond mae rhai hanfodion na fyddwn byth yn cytuno arnynt, ac un ohonynt yw y byddwch yn cael digartrefedd os ydych yn dinistrio'r cyflenwad o dai cymdeithasol. A dyna a welwn ar hyn o bryd.
Gwnaethom gyhoeddi datganiad polisi strategol gwta bythefnos yn ôl, i gydnabod yr angen i edrych o'r newydd ar ein dull o weithredu. Mae'r strategaeth yn canolbwyntio'n llwyr ar atal digartrefedd ac yn yr amgylchiadau prin hynny lle na ellir ei atal, ar leihau'r niwed y mae'n ei achosi, canolbwyntio ar ailgartrefu'n gyflym, sicrhau bod digartrefedd yn ddigwyddiad prin, byr ac nad yw'n cael ei ailadrodd. Mae'r dull yn ceisio cynorthwyo'r rheini sy'n wynebu digartrefedd ar hyn o bryd i gael llety hirdymor diogel, gan leihau'r llif i ddigartrefedd ar yr un pryd. Mae llawer o Aelodau yn y Siambr hon wedi gwneud y pwynt: maent wedi gwneud y pwynt am Tai yn Gyntaf, cynllun a groesewir gennym. Rydym yn buddsoddi £1.6 miliwn eleni yn ein prosiectau peilot. I fod yn glir: nid yw Tai yn Gyntaf yn ateb i bob dim; mae'n un agwedd ar ddull ailgartrefu cyflym. Mae angen inni weithredu ar draws y system gyfan os ydym am newid ein model darparu gwasanaeth. A rhaid ystyried deddfwriaeth fel y llinell amddiffynol olaf i atal digartrefedd, nid y gyntaf.
Ddirprwy Lywydd, rwyf am ddweud hyn hefyd wrth ein cydweithwyr yn yr awdurdodau lleol: nid targed yw'r pwynt 56 diwrnod, ond cynllun wrth gefn. Nid wyf am weld awdurdodau lleol yn dweud wrthyf eu bod wedi llwyddo i gyflawni eu rhwymedigaethau am fod pobl wedi cael eu gweld cyn pen 56 o ddiwrnodau pan allent fod wedi cael eu gweld cyn pen 63 diwrnod, 110 diwrnod, neu beth bynnag y bo. Felly, rwy'n cytuno'n llwyr â Leanne Wood. Mae hyn yn ymwneud â newid calonnau a meddyliau o fewn gweinyddiaeth y system. Ac er mwyn gwneud hynny, ac mewn ymateb i adroddiad y grŵp gweithredu, rwyf wedi siarad, neu mae fy swyddogion wedi siarad, â holl arweinwyr y cynghorau a phrif weithredwyr y pedair dinas fawr yng Nghymru lle mae'r pwyntiau cyfyng—mae'n ddrwg gennyf ddefnyddio'r term hwnnw, ond lle daw'r rhan fwyaf o bobl ddigartref iddynt. Oherwydd dyna lle mae gwasanaethau a dyna'n aml lle gallant gael rhywfaint o'r gefnogaeth sydd ei hangen arnynt. Ac rydym wedi siarad â hwy am symud y model yn y dinasoedd hynny y gaeaf hwn, mewn ymateb i argymhellion y grŵp gweithredu a dderbyniwyd gennym yn llawn. Ac mae pob un ohonynt, rwy'n falch iawn o ddweud, wedi croesawu hynny'n gyfan gwbl. Erbyn hyn mae hyfforddiant allgymorth grymusol ar waith ym mhob un o'r ardaloedd hynny ac ar draws y gwasanaethau cyhoeddus yng Nghymru, ynghyd â chydweithwyr ym maes iechyd, gofal cymdeithasol ac yn y blaen. A byddwn yn gweithio tuag at gael polisi lle nad oes unrhyw droi allan na rhyddhau pobl i ddigartrefedd gan unrhyw wasanaeth cyhoeddus yng Nghymru, cyn gynted ag y gallwn symud y gwasanaeth i'r llwybr hwnnw. Felly, nid wyf yn gwneud unrhyw esgus dros symud hynny yn ei flaen. Rhaid inni wneud rhywbeth yn gyflym iawn.
Mae'r grŵp gweithredu wedi argymell y dylem edrych o'r newydd ar ein dull o weithredu, a dylwn ddweud hefyd, oherwydd mae llawer o bobl wedi sôn amdanynt, fod gennym lwybrau penodol ar gyfer cyn-filwyr a phobl sy'n gadael y carchar. Rydym yn gweithio'n benodol gyda grwpiau gorchwyl a gorffen ar y llwybrau hynny i weld ble maent yn gweithio, pam eu bod yn gweithio, neu ble nad ydynt yn gweithio, pam nad ydynt yn gweithio, ac yn mynd ar drywydd hynny. Ac yn benodol, mae gennyf grŵp gorchwyl a gorffen yn gweithio gyda charchar Caerdydd, Cyngor Caerdydd a fy swyddogion, i wneud yn siŵr nad ydym yn cylchdroi pobl sy'n dod allan o garchar Caerdydd ar strydoedd Caerdydd. Pan fydd hynny wedi'i wneud, byddwn yn ei gyflwyno ledled Cymru. Felly, rwy'n credu ein bod yn mynd ati'n gyflym i geisio datrys hyn.
Rwyf hefyd yn cytuno'n llwyr â datgymhwyso'r Ddeddf Crwydradaeth. Rwyf wedi dweud hyn mewn nifer o gyfraniadau yn y Siambr y tymor hwn, Ddirprwy Lywydd, felly nid af drwyddo eto, gan fy mod wedi gwneud ein safbwynt yn glir iawn. Rydym hefyd yn cymryd cyngor cyfreithiol i weld a allwn ddatgymhwyso unrhyw adrannau ohoni'n gyfreithiol, ond rydym hefyd yn gweithio ar gytundebau gwirfoddol ledled Cymru i wneud yn siŵr bod cynghorau a heddluoedd yn cyflawni ar hynny. Rwyf hefyd yn cydweithio â fy nghyd-Aelod Lee Waters ar nifer o fentrau sy'n ymwneud â sicrhau bod eiddo gwag yn cael ei ddefnyddio unwaith eto ar draws nifer o ardaloedd cyngor, a bydd Mike Hedges yn falch iawn o wybod bod Abertawe yn un ohonynt. Felly, rwy'n hapus iawn i wneud hynny.
Felly, rwy'n mynd i orffen drwy ddweud hyn: edrychwch, rwy'n cytuno'n llwyr fod angen inni groesawu'r mannau y gallwn gytuno arnynt ar draws y Siambr, ac mae llawer rydym yn cytuno yn ei gylch. Felly, rwy'n credu y gallwn wneud hynny. Gallwn osod y pethau na allwn gytuno arnynt i'r naill ochr. Rwy'n fwy na pharod i glywed syniadau da o bob rhan o'r Siambr, ond hefyd o bob rhan o'r gwasanaethau cyhoeddus a'r sectorau. Felly, rwy'n mynd i orffen gyda hyn, Ddirprwy Lywydd: galwaf ar bawb yma a'r holl arweinwyr gwasanaethau cyhoeddus ledled Cymru i addo gweithio'n unol â'n hegwyddorion polisi i roi diwedd ar ddigartrefedd. Fe fyddwch wedi cael cyfle i ddarllen y datganiad polisi strategol, yr adroddiad gan y grŵp gweithredu a'n hymateb iddo. Cawsom lawer o gyfleoedd yn y Cyfarfod Llawn a'r pwyllgorau hefyd yn ystod yr wythnosau diwethaf i drafod y mater hwn. Nawr gallwn droi'r geiriau hynny'n weithredoedd. Rydym yn cychwyn ar adeg dyngedfennol o'r flwyddyn o ran marwolaethau ar y stryd. Nid wyf yn credu bod y ffigurau'n gywir, ond mae unrhyw farwolaeth yn farwolaeth yn ormod—gadewch inni fod yn glir. Mae pobl ddigartref yn marw yn eu 40au, ac ychydig yn iau i fenywod nag i ddynion—ond yn eu 40au. Mae'n warthus. Felly, rhaid inni wneud rhywbeth am y peth oherwydd, yma yng Nghymru, gyda'n gilydd, fe allwn ac fe wnawn roi diwedd ar ddigartrefedd. Diolch.