Part of the debate – Senedd Cymru am 3:29 pm ar 26 Tachwedd 2019.
Diolch, Dirprwy Weinidog, am eich datganiad. Rwy'n ofni bod llawer o'r hyn yr wyf i wedi ei ysgrifennu yma yn ailadrodd llawer o'r hyn yr ydych chi wedi ei ddweud, ond nid wyf am wneud esgusodion am hynny, oherwydd mae'n dangos ein bod ni i gyd yn meddwl yn yr un ffordd.
Felly, ni ellir gorbwysleisio pwysigrwydd yr economi sylfaenol, gyda ffigur ar gyfer y DU o 40 y cant o'r gweithlu, ac yn cyfrif am £1 am bob £3 yr ydym yn eu gwario. Ac fe gydnabyddir mai'r economi sylfaenol, mewn llawer o fannau, yw'r economi—y bwyd yr ydym ni'n ei fwyta, y cartrefi yr ydym ni'n byw ynddyn nhw, yr ynni a ddefnyddiwn ni, a'r gofal a gawn ni. Er gwaethaf y niferoedd a gaiff eu cyflogi, nodweddir y swyddi hyn yn aml gan gyflogau isel, patrymau cyflogaeth hynod fregus ac amodau gwaith drwg. Felly, mae'r rhain yn fethiannau y mae'n rhaid mynd i'r afael â nhw os yw'r economi sylfaenol hon am weithio. Nid oes unrhyw amheuaeth y byddai gan economi sylfaenol sydd wedi'i hadfywio y potensial i sicrhau budd cymdeithasol i bob cymuned ddifreintiedig, drwy ddarparu gweithgaredd economaidd wedi ei thargedu'n well sydd â'r potensial ychwanegol hefyd o gyflawni manteision amgylcheddol a hynny'n deillio o economi fwy lleol, lle mae nwyddau a gwasanaethau yn teithio llai o bellter.
Er y derbyniwyd yr economi sylfaenol yn eang, mae penderfyniad Llywodraeth Cymru yn ei chynllun gweithredu economaidd i gael pedwar sector yn unig—bwyd, manwerthu, twristiaeth a gofal—yn rhy gyfyng yn fy marn i. Oni ddylem ni fod wedi cynnwys adeiladu a chynhyrchu ynni yn hyn? Fe grybwyllwyd hynny yn eich datganiadau cynharach, ond ni wnaethoch ei gynnwys yn yr un diwethaf. Wrth gwrs, rydym yn croesawu'r arian a ddyrennir o dan y gronfa her, gan gyrraedd £3 miliwn, a'r dyraniad olaf ym mis Hydref, sef £1.077 miliwn, gan wthio'r cyfanswm dros £4 miliwn.
Yn eich cyhoeddiad chi heddiw, roeddech yn siarad am y drydedd elfen ac adeiladu'r canol coll ar gyfer cynyddu nifer y cwmnïau sydd â'u gwreiddiau mewn cymunedau lleol. Mae angen ichi sicrhau yn y lle cyntaf bod y seilwaith ar gael i alluogi nwyddau i symud yn gyflym ac yn effeithlon. Fe fyddai hyn nid yn unig yn annog cwmnïau newydd i ymsefydlu mewn cymunedau, ond fe fyddai hefyd yn hwyluso twf y rhai sydd yno eisoes. Fe all cynghorau lleol, fel y crybwyllwyd, fod â rhan fawr hefyd yn y gwaith o gadw pethau'n lleol drwy sicrhau bod tendrau o fewn cyrraedd microfusnesau lleol, efallai drwy eu torri i lawr yn fodiwlau, yn hytrach na thendrau mawr sy'n cael eu galw gan gwmnïau mawr yn unig, sydd, yn aml iawn, nid yn unig y tu allan i'r ardal, ond yn aml y tu allan i Gymru.
Rydym yn cydnabod bod cynnydd wedi bod o ran cryfhau'r economi sylfaenol yng Nghymru, ond ni ddylai hyn fod yn seiliedig ar ehangu'r sector cyhoeddus yn unig, ond ar feithrin y sector preifat hefyd. Gyda llaw, roeddech chi'n sôn na wnaiff hyn weithio, o bosibl, ac rwy'n credu, wrth wneud hynny, eich bod chi mewn perygl o fod yn wleidydd sy'n dweud y gwirionedd.