Diolch yn fawr, Ddirprwy Lywydd. Rwy'n cyflwyno'r cynnig yn fy enw.  

Ysgogwyd yr ymchwiliad hwn yn rhannol gan ffigurau brawychus y grŵp defnyddwyr Which? ynglŷn â chyfradd cau banciau, a'r anawsterau y mae pobl yn eu cael wrth geisio cael mynediad at arian parod. Mae llawer o gwestiynau a dadleuon wedi bod yn y Siambr hon ynglŷn â chau banciau, ond roeddem eisiau deall yr effaith ar fusnesau a chymunedau unigol yn ein gwaith.

Dywedodd tua thraean o'r bobl a ymatebodd i'n harolwg ar-lein eu bod yn gorfod teithio awr ychwanegol i gael mynediad at fanc, ac roedd 13 y cant ohonynt yn gorfod teithio dros awr. Mae pobl hŷn a chwsmeriaid sy'n agored i niwed, megis y rheini ag awtistiaeth neu ddementia, yn ei chael yn anodd rheoli eu harian yn ddiogel. Yn gynyddol, ni all siaradwyr Cymraeg gael mynediad at wasanaethau yn eu dewis iaith. A gwelsom fod Cymru dan anfantais ddwbl am nad yw bancio ar-lein yn ddewis amgen ymarferol i lawer o bobl, naill ai oherwydd diffyg cysylltedd, neu am resymau eraill. Ac mae'r effaith ar fusnesau yn ddifrifol. Mae'n anos i fusnesau llai dalu enillion i mewn, mae'n rhaid iddynt gau'n gynt i wneud eu bancio, mae'n anos cael benthyciadau, mae cau banciau'n effeithio ar nifer y cwsmeriaid, ac mae twristiaeth a busnesau eraill yn dioddef am na all ymwelwyr gael gafael ar arian parod. Felly, clywsom straeon erchyll am drefi heb arian parod. A gwyddom yn sicr nad yw Cymru'n barod i fynd heb arian parod—bydd gormod o bobl yn cael eu gadael ar ôl ac yn cael eu hallgáu'n ariannol. Mae LINK, rhwydwaith peiriannau arian parod mwyaf y DU, wedi dweud wrthym fod mynediad am ddim at arian parod i ddefnyddwyr yn wasanaeth cenedlaethol hanfodol.

Roedd pennod 5 ein hadroddiad yn tynnu sylw at yr heriau penodol sy'n wynebu Cymru o ran cysylltedd digidol. Ac roedd ymateb Llywodraeth Cymru i'n hadroddiad yn gadarnhaol ar y cyfan. Yn amlwg, nid yw rhai meysydd wedi'u datganoli, ond mae rhai ysgogiadau polisi wedi'u cadw'n ôl—neu heb eu cadw'n ôl yn hytrach—ond mae gan Lywodraeth Cymru ysgogiadau at ei defnydd. Yr ymateb i argymhelliad 8 oedd y dylai Llywodraeth Cymru fapio'r bylchau yn y gwasanaethau bancio yng Nghymru, ac mae'n awgrymu bod rhywfaint o waith cynnar yn cael ei wneud yn y maes hwn. Felly, rwy'n credu bod hynny'n galonogol dros ben.

Clywsom lawer yn ystod yr ymchwiliad am grŵp JACS, Grŵp Strategaeth Arian Parod yr Awdurdodau ar y Cyd, a arweinir gan Drysorlys ei Mawrhydi. I Aelodau sy'n anghyfarwydd â hwnnw, neu'r hyn y mae'n ei olygu, mae'n dwyn ynghyd y rheoleiddwyr mynediad at arian parod i weithredu'r argymhellion a wnaed gan yr adolygiad annibynnol ar fynediad at arian parod. A rhybuddiodd yr adolygiad na ddylai'r DU gerdded yn ei chwsg i mewn i gymdeithas heb arian parod. Mae'r pwyllgor eisiau i Lywodraeth Cymru weithio gyda JACS i sicrhau bod anghenion Cymru yn cael eu diwallu, ond nid yw graddau'r ymgysylltiad yn glir yn yr ymateb gan y Llywodraeth. Mae'n dweud y bydd

'yn mynnu bod JACS yn sefydlu sianeli cyfathrebu clir, gan gynnwys cyfleoedd rheolaidd a digon aml i ymgysylltu’n effeithiol.'

Sefydlwyd JACS ym mis Mai, felly credaf y byddai'n ddefnyddiol iawn gwybod pa mor fuan y mae'r Gweinidog yn disgwyl i'r sianeli hynny gael eu hagor, a pha mor hyderus yw'r Gweinidog y bydd JACS yn effeithiol.

Rydym wedi gweld rhai symudiadau cadarnhaol, megis cyhoeddiad diweddar LINK am gronfa gyflenwi, lle gall cymunedau ofyn yn uniongyrchol am beiriant ATM yn eu hardal. Ond mae hyn, wrth gwrs, yn rhoi'r cyfrifoldeb ar gymunedau eu hunain. Nid yw banciau'r stryd fawr, fel y'u gelwir, sydd wedi diflannu o'n strydoedd mawr i raddau helaeth, yn gwadu bod cau canghennau'n effeithio ar gwsmeriaid, ond ymddengys eu bod yn canolbwyntio'n llwyr ar arloesi digidol, heb gydnabod y nifer enfawr o bobl sydd wedi'u hallgáu’n ddigidol. A dywedodd adroddiad Which? bythefnos yn ôl, nad yw un o bob pump oedolyn yn teimlo'n hyderus yn eu gallu i wirio eu balans ar-lein.

Felly, mae rhai banciau wedi ceisio cael faniau symudol yn lle canghennau—dyma lle byddaf yn aml yn drysu, oherwydd gall bancio symudol fod yn faniau symudol neu'n dechnoleg symudol, ond faniau symudol yw'r rhain—ond roedd y rhain yn annigonol at ei gilydd. Ac mae rhwydwaith Swyddfa'r Post yn cael ei ystyried yn ddarparwr amgen, ond nid yw'n cynnig yr un lefel o wasanaeth mewn gwirionedd, ac mae ganddo anfanteision eraill. Roedd y diffyg ymwybyddiaeth am wasanaethau bancio Swyddfa'r Post yn peri pryder i ni, felly rydym eisiau gweld mwy o ymdrech i roi cyhoeddusrwydd iddynt. Mae ymateb Llywodraeth Cymru yn tynnu sylw at y ffaith nad yw materion Swyddfa'r Post wedi'u datganoli, ac nid oes ganddi gynlluniau i ailgyflwyno cefnogaeth i'r rhwydwaith yng Nghymru fel y gwnaeth ei ddarparu ar un adeg. Mae hefyd yn dweud—