Ceir pryder cynyddol am nifer y banciau sy'n cau yng Nghymru ynghyd â pha mor gyflym y maent yn cau, fel y crybwyllwyd yn gynharach. Mae'n peri pryder fod Cymru wedi colli dros 40 y cant o'i changhennau bancio mewn pum mlynedd. Mae Cymru ar y brig o ran cau banciau yn y Deyrnas Unedig; dim llai na 239 o ganghennau wedi'u cau rhwng Ionawr 2015 ac Awst 2019. Dwy gangen yn unig sydd yn Nwyrain Casnewydd, o lle rwy'n dod, lle mae fy swyddfa, ac mae pobl yn cael amser caled iawn pan fyddant angen codi arian neu dalu arian i mewn, yn enwedig dinasyddion hŷn. Mae rhai rhannau o Gymru wedi dioddef yn llawer gwaeth, gan golli 85 y cant o'u banciau ers 2015. Mae'r gyfradd frawychus hon o gau banciau'n peri'r risg o gau llawer o bobl allan o wasanaethau ariannol hanfodol ac mae'n effeithio ar eu gallu i godi eu harian eu hunain. Mae'r gostyngiad yn nifer y peiriannau arian parod am ddim wedi golygu bod mwy o bobl yn cael eu gorfodi i ddefnyddio peiriannau arian bancio am ddim i godi eu harian eu hunain.

Rhwng Ionawr 2018 a Mai 2019, gostyngodd nifer y peiriannau arian am ddim yng Nghymru bron i 11 y cant. Dywedodd y grŵp defnyddwyr Which? fod ei ddadansoddiad yn dangos bod cymunedau tlotach wedi cael eu taro'n galetach gan fanciau'n cau na'r rhai mwy cefnog—pobl sy'n byw mewn cymunedau tlotach, y rheini sy'n dibynnu fwyaf ar arian parod, yw'r rhai sy'n lleiaf tebygol o allu fforddio talu am godi arian, ond maent yn wynebu gorfod teithio i godi arian parod heb orfod talu am wneud hynny. Mae cau banciau'n effeithio'n arbennig o ddrwg ar bensiynwyr. Cymru sydd â'r gyfran uchaf o bobl hŷn yn y Deyrnas Unedig, gydag un rhan o bump o'r boblogaeth yn 65 oed neu'n hŷn.

Er bod llawer o bobl yn gyfarwydd â rheoli eu harian ar-lein a thalu am nwyddau â chardiau plastig, mae pobl hŷn wedi arfer â dulliau mwy traddodiadol o dalu am nwyddau a gwasanaethau drwy ddefnyddio sieciau neu gardiau. Roedd llai na hanner y bobl 75 oed neu hŷn yng Nghymru yn defnyddio'r rhyngrwyd yn 2018 a 2019, gan gyflymu'r broses o gau canghennau banc a pheiriannau arian parod am ddim i amddifadu ein dinasyddion hŷn o wasanaethau bancio a mynediad at arian parod, sef eu harian parod hwy eu hunain mewn gwirionedd.

Mae'n amlwg, felly, fod cau banciau'n cael effaith economaidd a chymdeithasol ddofn ar gymunedau yng Nghymru. Mae'r cymunedau'n cydnabod bod banciau'n fater a gadwyd yn ôl, ond mae gan Lywodraeth Cymru rai ysgogiadau polisi y gall eu defnyddio ar y cyd â defnyddio'i dylanwad gyda rheoleiddwyr a Llywodraeth y DU i sicrhau'r newid. Mae'r adroddiad hwn yn gwneud 14 o argymhellion i geisio sicrhau'r newid rydym eisiau ei weld. Rwy'n falch fod Llywodraeth Cymru wedi derbyn 12 o'r argymhellion hynny, rhai'n llawn, eraill mewn egwyddor neu'n rhannol. Un agwedd ar y mater hwn lle mae gan Lywodraeth Cymru bŵer i wneud gwahaniaeth yw bancio cymunedol, fel y crybwyllwyd yn gynharach.

Fis Ionawr diwethaf, dywedodd y Gweinidog Cyllid fod trafodaethau cynnar iawn yn cael eu cynnal gyda nifer o randdeiliaid a oedd yn awyddus i ymchwilio i ddichonoldeb sefydlu banc cymunedol yng Nghymru. Ym mis Awst, cymeradwyodd Gweinidog yr Economi a Thrafnidiaeth y cynnig i ddarparu cyllid cyfnod cychwynnol i gefnogi'r cynnig hwn. Mae'n rhaid i Lywodraeth Cymru sicrhau diwydrwydd dyladwy yn y broses er mwyn sicrhau bod y model banc cynilion cymunedol hwn, nad yw wedi cael ei brofi, yn bodloni'r angen am wasanaethau bancio wyneb yn wyneb yng Nghymru. Mae hefyd yn hanfodol, Ddirprwy Lywydd, nad yw'r cynnig hwn yn effeithio'n andwyol ar yr undebau credyd. Mae mynediad at fancio yn faes cymhleth sy'n cyfuno materion cymdeithasol ac economaidd nad yw'r adroddiad hwn ond megis dechrau mynd i'r afael â hwy. Nid yn unig y mae banciau'n darparu gwasanaeth i'r cyhoedd fel ysgolion, colegau neu ysbytai, mewn gwirionedd mae banc yn wasanaeth cymunedol sy'n angenrheidiol ar gyfer talu arian i mewn, benthyca, trosglwyddo a gwahanol feysydd eraill—morgeisiau. Ac os nad ydynt o fewn cyrraedd, mae'n rhaid i bobl fynd yn rhy bell i gael mynediad at y gwasanaethau hynny, sy'n sicr yn faich ar rai pobl. Mae amser, arian ac egni'n cael ei wastraffu ar y mathau hynny o wasanaethau, ac mae hynny'n gwbl annerbyniol.

Mae mynediad at fancio yn faes cymhleth sy'n cyfuno materion cymdeithasol ac economaidd nad yw'r adroddiad hwn ond megis dechrau mynd i'r afael â hwy. Fodd bynnag, credaf fod hwn yn gyfraniad pwysig i'r broses o wrthdroi'r dirywiad mewn gwasanaethau bancio yng Nghymru, ac fe'i cymeradwyaf i'r Cynulliad. Diolch yn fawr iawn.