5. Dadl ar Adroddiad y Pwyllgor Cyllid: Ymchwiliad i ffynonellau cyllid cyfalaf Llywodraeth Cymru

Part of the debate – Senedd Cymru am 4:25 pm ar 15 Ionawr 2020.

Danfonwch hysbysiad imi am ddadleuon fel hyn

Photo of Rebecca Evans Rebecca Evans Labour 4:25, 15 Ionawr 2020

(Cyfieithwyd)

Diolch. Rwy'n falch o ymateb i'r ddadl heddiw ac rwy'n ddiolchgar iawn i'r Pwyllgor Cyllid am ystyried y mater pwysig hwn ac am eu hadroddiad, ac rwyf hefyd yn falch iawn, fel y clywsom, o allu derbyn yr holl argymhellion a wnaed gan y pwyllgor.

Rwy'n credu ei bod yn werth dechrau drwy ystyried y cyd-destun ariannol sydd wedi siapio ein cynlluniau buddsoddi mewn perthynas â chyfalaf dros y degawd. Yn 2010-11 Roeddem yn wynebu toriadau sylweddol i'n cyllidebau cyfalaf o ganlyniad i bolisi cyni Llywodraeth y DU, a chan barhau i alw ar Lywodraeth y DU i wrthdroi ei thoriadau arfaethedig, aethom ati i archwilio pob llwybr a manteisio ar bob cyfle i wneud y gorau o'n pŵer gwario cyfalaf i gynnal buddsoddiad cyfalaf hanfodol er mwyn ysgogi a thyfu'r economi ac i ddiogelu swyddi.

Yn 2012 gwnaethom gyhoeddi'r cynllun buddsoddi yn seilwaith Cymru, a nododd ein cynlluniau i ddefnyddio adnoddau cyfalaf presennol, sicrhau ffynonellau cyllid ychwanegol, a defnyddio mathau newydd, arloesol o gyllid hefyd i gynyddu lefel y cyfalaf a oedd ar gael inni a gwneud y defnydd gorau o'n holl adnoddau er mwyn cyflawni ein blaenoriaethau buddsoddi mewn seilwaith. Rwy'n falch iawn o'r hyn rydym wedi'i gyflawni hyd yn hyn. Felly, ers i ni gyhoeddi'r cynllun buddsoddi yn seilwaith Cymru, rydym wedi dyrannu mwy na £15 biliwn, wedi cynhyrchu £2 biliwn arall o ganlyniad i'n mentrau cyllid arloesol, a hefyd, wrth gwrs, wedi sicrhau'r pwerau benthyca newydd hynny.

Er gwaethaf camau diweddar gan Lywodraeth y DU i gynyddu gwariant cyfalaf, mae ein cyllideb gyfalaf ar sail debyg am debyg yn 2021 yn dal i fod £100 miliwn yn llai na'r hyn ydoedd ar ddechrau'r degawd mewn termau real, ac wrth gwrs, mae'r tirlun polisi'n newid hefyd ac ni allwn golli golwg ar yr heriau y bydd angen inni fynd i'r afael â hwy a'r heriau a fydd yn llywio ein dull o fuddsoddi mewn seilwaith dros y tymor hwy.

Felly, rydym yn wynebu cyfleoedd yn ogystal â heriau o ran y boblogaeth sy'n heneiddio ac yn newid, y datblygiadau mewn technoleg sy'n effeithio ar ddyfodol ein heconomi, ble rydym yn byw a sut rydym yn teithio, ac yn amlwg mae taer angen inni fynd i'r afael â'r agenda newid hinsawdd a'r dirywiad mewn bioamrywiaeth, ac mae hynny'n galw am ddull newydd o weithredu.

Yn y gyllideb ddrafft, rwyf wedi nodi ystod eang o fesurau i ymateb i'r argyfwng hinsawdd, ac yn erbyn y cefndir hwn rydym wedi ymrwymo i barhau i wneud popeth a allwn i hybu'r adnoddau sydd ar gael a gwneud y gorau o'n dulliau cyfalaf i gefnogi Cymru fwy llewyrchus a mwy gwyrdd.

Mae datblygu olynydd i gynllun buddsoddi yn seilwaith Cymru dros y blynyddoedd i ddod yn rhoi cyfle inni nodi'r blaenoriaethau strategol i sbarduno penderfyniadau ynghylch buddsoddi, gan gadw'r hyblygrwydd i ymateb i raddfa a chyflymder y newid y bydd ei angen ar fuddsoddiad seilwaith.

Un tensiwn cyson sy'n ein hwynebu yw'r un rhwng yr angen i ddarparu'r sicrwydd hirdymor a hefyd y setliadau ariannol cyfyngedig o ran amser a gawn gan Lywodraeth y DU. Ond er gwaethaf y cyfyngiadau a wynebwn, rydym yn darparu'r sicrwydd mwy hirdymor lle gallwn, ac mae hynny, wrth gwrs, yn cynnwys ein rhaglen ysgolion a cholegau ar gyfer yr unfed ganrif ar hugain, a ddechreuwyd gennym yn 2012 ac a fydd yn gweld buddsoddiad rhagamcanol o £2.3 biliwn ar draws Cymru, gan gefnogi oddeutu 200 o brosiectau i ailadeiladu ac adnewyddu ysgolion a cholegau.

O ran eu natur, mae i fuddsoddiadau cyfalaf a buddsoddiadau seilwaith yn arbennig amseroedd arwain cymharol hir, sy'n galw am lawer iawn o gynllunio hirdymor. Mae hyd oes yr asedau a gyflawnir trwy fuddsoddi mewn seilwaith hefyd yn golygu bod golwg hirdymor ar y gwasanaethau y maent yn eu darparu hefyd yn hollbwysig, a rhaid inni gynllunio'r rheini mewn ffordd sy'n sicrhau'r effaith fwyaf posibl dros ddegawdau. Gan ddeall yr angen i ddarparu'r sail fwy hirdymor honno ar gyfer cynllunio seilwaith, rydym yn archwilio cyfleoedd i ddeall yn gliriach beth allai ein gofynion cyfalaf fod yn y dyfodol, gan ddefnyddio ystod o fodelau senario ar gyfer ein cyllid grant bloc i nodi'r cyfleoedd mwyaf priodol i ddefnyddio benthyca a chyllid preifat.

Os bydd angen benthyca y tu hwnt i'r £1 biliwn sydd ar gael ar hyn o bryd, rydym yn cydnabod bod paru ffynonellau ariannu â risg prosiect ar draws cylch bywyd prosiect yn ffactor pwysig iawn i'w ystyried, a chredaf fod y pwynt wedi'i wneud yn y ddadl nad yw cost cyllid a gawn drwy'r gronfa benthyciadau gwladol ar hyn o bryd yn dibynnu ar risg prosiect. Yr un yw'r gost ni waeth beth fo'r prosiect. Ond pan fydd mwy o gyfryngau ariannol yn dod ar gael i ni a phan fydd gennym ffynonellau cyllid ychwanegol, bydd yna gyfleoedd i wneud y mwyaf o'r cymysgedd posibl o gyllid y byddem yn ceisio ei ddefnyddio.

Cydnabyddwn ein bod, fel rheol, wedi mynd ati i ddefnyddio'r ffynonellau ariannu rhataf yn gyntaf, ac mae hynny'n caniatáu inni fuddsoddi'n sylweddol yng Nghymru mewn modd na ellid ei fforddio fel arall yn yr hinsawdd ariannol sydd ohoni, a byddwn yn adolygu'r dull hwn o fynd ati fel rhan o'r datblygiadau ar olynydd i'r cynllun buddsoddi yn seilwaith Cymru presennol.

Rwy'n croesawu'r ffaith bod y pwyllgor yn cydnabod y gwaith y mae Llywodraeth Cymru eisoes yn ei wneud ar ddefnyddio cyllid cyfalaf trafodiadau ariannol, gan gynnwys y cynllun Cymorth i Brynu £520 miliwn a'r amrywiaeth o gronfeydd busnes a ddarperir drwy Fanc Datblygu Cymru.

Rwyf wedi nodi yn y Siambr hon o'r blaen yr heriau sy'n ein hwynebu wrth fynd ati i ddefnyddio'r math hwn o gyllid yn effeithiol, ond rydym yn parhau'n ymrwymedig i ddefnyddio pob punt sydd ar gael i'w buddsoddi mewn seilwaith a hybu twf economaidd yn y tymor hir. Rydym yn gweithio gyda Llywodraeth y DU a'r gweinyddiaethau datganoledig eraill i rannu arferion gorau ac enghreifftiau o sut y defnyddir trafodiadau ariannol. Rydym hefyd yn gweithio gyda'n partneriaid landlordiaid cymdeithasol cofrestredig i archwilio datblygiad cynlluniau sy'n rhoi cymysgedd o arian grant a benthyciadau cyllid cyfalaf trafodiadau ariannol i landlordiaid cyhoeddus cofrestredig, a bydd hynny'n eu helpu i leihau'r angen i gael gafael ar gyllid preifat ar gost uwch. Rwy'n credu bod honno'n ffordd wirioneddol arloesol o edrych ar y defnydd posibl o gyfalaf trafodiadau ariannol ac mae'n sicr yn ymateb, rwy'n credu, i un o'r meysydd diddordeb a oedd gan y pwyllgor yn ystod ei ymchwiliad.

Hefyd, o ran defnyddio ein hasedau ein hunain mewn ffordd well, rwy'n cydnabod pwysigrwydd hynny, a dyna pam ein bod wedi sefydlu is-adran tir Llywodraeth Cymru. Felly, yn y lle cyntaf, byddwn yn edrych ar y tir y mae Llywodraeth Cymru yn berchen arno ac yn archwilio sut y gallwn ddefnyddio hwnnw mewn ffordd well yn y dyfodol, mewn ffordd sy'n ein helpu i ymateb i'n buddiannau ar draws y Llywodraeth. Felly, ein diddordeb arbennig yn y lle cyntaf yw sut y gallwn ddefnyddio tir Llywodraeth Cymru gyda'r nod o gynyddu'r cyflenwad o dai cymdeithasol ledled Cymru. Ond dim ond dechrau yw hyn, ac rwy'n credu bod mwy o gyfleoedd o'n blaenau drwy is-adran y tir a'r gwaith y mae honno'n ei wneud, ond hefyd y ffordd y gallwn ddangos arweiniad i rannau eraill o'r sector cyhoeddus allu defnyddio eu hasedau mewn ffordd sy'n edrych ar y gwerth y tu hwnt i'r gwerth ariannol yn unig ac edrych i weld beth arall y gallant ei gyflawni.

Rwy'n nodi ac yn croesawu argymhellion y pwyllgor ynghylch ein gwaith ar y model buddsoddi cydfuddiannol. Mae Llywodraeth Cymru'n rhannu cydnabyddiaeth y pwyllgor o bwysigrwydd mwy o dryloywder, ac rydym wedi datblygu'r model buddsoddi cydfuddiannol gyda'r egwyddor hon mewn cof. Rydym wedi sicrhau bod y gofynion adrodd yn rhan annatod o gynllun y model a byddwn yn eu hymgorffori fel ymrwymiadau contract yn ein cytundebau. Bydd gan y sector cyhoeddus hawl hefyd i enwebu cyfarwyddwr ar fwrdd y cwmnïau prosiect sy'n cyflawni'r cynlluniau MIM hynny, gan sicrhau bod budd y cyhoedd yn ddylanwadol yno.

Bydd angen i bob cynllun MIM ddefnyddio'r model pum achos ar gyfer datblygu'r achosion busnes gofynnol, ac mae hyn yn golygu bod yn rhaid asesu fforddiadwyedd a gwerth am arian cyn bwrw ymlaen â phrosiect. At hynny, mae pob cynllun yn destun haen drylwyr o graffu ychwanegol gan ddefnyddio ein hadolygiadau o'r pwyntiau cymeradwyo masnachol.

Rydym hefyd yn sicrhau bod trefn reoli contractau effeithlon ar waith i oruchwylio'r cynlluniau hyn, ac rydym yn bwriadu sefydlu swyddogaeth rheoli contractau MIM cyn i'r cynllun MIM cyntaf ddechrau adeiladu yn 2020. Ar y pwynt hwnnw, dylwn egluro bod y cynllun MIM yn cael ei ddefnyddio i ariannu rhannau 5 a 6 o'r A465 ac nad yw wedi cael ei ddefnyddio ar gyfer rhannau blaenorol o'r ffordd honno. Byddem yn disgwyl i gyfranogwr llwyddiannus ar gyfer rhannau 5 a 6 gael eu cyhoeddi yn chwarter 2 o 2020. Rhoddwyd blaenoriaeth i'r cynllun hwn am ei fod yn addo manteision economaidd i rai o'r rhannau mwyaf difreintiedig o Gymru.

Gallaf weld fy mod yn brin o amser, ond rwy'n nodi argymhelliad y pwyllgor i barhau i ddefnyddio'r MIM lle bo'n briodol.

Gan edrych i'r dyfodol, mae'r Canghellor wedi cyhoeddi y bydd cyllideb y DU yn digwydd ar 11 Mawrth, a disgwyliwn y bydd Llywodraeth y DU yn cyhoeddi ei strategaeth seilwaith genedlaethol, gan gynnwys yr adolygiad cyllid, bryd hynny. Yn y Siambr yr wythnos diwethaf, ymrwymais i adlewyrchu unrhyw newidiadau sylweddol yn ein cynlluniau ar gyfer y flwyddyn nesaf mewn cyllideb atodol gynnar, ac yn amlwg, byddaf yn ystyried goblygiadau'r strategaeth wrth ddatblygu ein cynllun buddsoddi mewn seilwaith. Felly, rwy'n hapus iawn i gefnogi'r cynnig y prynhawn yma, ac unwaith eto rwyf am gofnodi fy niolch i'r pwyllgor a'r holl Aelodau sydd wedi cyfrannu yn y ddadl.