Diolch, Lywydd. Fel y dywedodd adroddiad Arolygiaeth Gwasanaeth Erlyn y Goron EM ar adolygiad 2019 o drais rhywiol yng Nghymru a Lloegr y mis diwethaf, bu cynnydd sylweddol yn nifer yr honiadau o drais rhywiol, ac eto, mae nifer yr erlyniadau am drais rhywiol wedi gostwng yn sylweddol. Fel y dywedodd hefyd, mae trais rhywiol yn drosedd sy'n cael ei chyflawni'n bennaf gan ddynion yn erbyn menywod. Fodd bynnag, caiff ei chyflawni hefyd yn erbyn dynion a bechgyn, felly yn yr adroddiad hwn, maent yn cyfeirio at yr achwynydd. Wrth ymateb i'r adroddiad, dywedodd Llywodraeth newydd y DU fod y canfyddiadau hyn yn peri pryder mawr a bod dioddefwyr yn haeddu gwybod y cânt eu cefnogi, ac mae'r Prif Weinidog wedi bod yn glir fod yn rhaid gwneud mwy i ddwyn cyflawnwyr troseddau treisgar a rhywiol gerbron eu gwell. I unioni'r sefyllfa, maent yn cynnal adolygiad llawn o ymateb dinasyddion i gyfiawnder troseddol, gan recriwtio 20,000 yn fwy o heddlu, yn rhoi £85 miliwn i Wasanaeth Erlyn y Goron, yn creu lleoedd ychwanegol mewn carchardai ac yn gwneud yn siŵr bod troseddwyr treisgar a rhywiol yn treulio mwy o amser yn y carchar. Wedi dweud hyn, yn amlwg mae mwy i'w wneud, ond mae Llywodraeth y DU wedi ymrwymo i adfer hyder yn y system gyfiawnder, ac yn allweddol, i ddarparu gwell cymorth i ddioddefwyr. Rwy'n cynnig gwelliant 5 yn unol â hynny.  

Fel y noda ein gwelliant 4, canfu'r adroddiad hwn fod nifer yr achosion a gyfeiriwyd gan yr heddlu at Wasanaeth Erlyn y Goron am benderfyniad yn ogystal â nifer yr achosion a erlynwyd gan Wasanaeth Erlyn y Goron wedi gostwng, er bod adroddiadau o drais rhywiol i'r heddlu bron â bod wedi dyblu. Adroddwyd bod Prif Arolygwr EM, Kevin McGinty, wedi dweud bod cynnydd sylweddol wedi bod yn nifer yr honiadau o drais rhywiol ers 2016, tra bod nifer yr erlyniadau am drais rhywiol wedi gostwng yn sylweddol, sy'n dangos bod yna broblem ddifrifol. Dywedodd fod Gwasanaeth Erlyn y Goron wedi'i gyhuddo o ddewis achosion hawdd i'w herlyn yn unig, ond ni welsom unrhyw dystiolaeth o hynny yn ein hadroddiad. Er bod angen i Wasanaeth Erlyn y Goron wella'r ffordd y mae'n gweithio gyda'r heddlu, meddai, rhan fechan yn unig o broblem systemig fawr yn y broses cyfiawnder troseddol wrth ymdrin ag achosion cymhleth yw Gwasanaeth Erlyn y Goron. Mae angen mwy o waith, meddai, i ymchwilio i'r anghysondeb rhwng nifer yr achosion a gofnodwyd a nifer yr achosion a erlynwyd gan Wasanaeth Erlyn y Goron.  

Mae'r Swyddfa Ystadegau Gwladol hefyd wedi dweud bod y cynnydd mewn troseddau rhywiol y rhoddir gwybod amdanynt i'r heddlu, yn fwyaf tebygol o fod yn ganlyniad i arferion cofnodi gwell ar ran llawer o heddluoedd y gwelwyd yn flaenorol eu bod yn annigonol gan Arolygiaeth Cwnstabliaeth Ei Mawrhydi... a pharodrwydd cynyddol dioddefwyr a goroeswyr y troseddau hyn i roi gwybod amdanynt.

Ond fel y dywed Cymorth i Fenywod Cymru, mae goroeswyr yn aml yn cael eu rhoi ar restri aros tra bydd capasiti am gymorth yn dod ar gael. Wrth gwrs, nid problem i Gymru neu Loegr yw hon, ond un drawsffiniol ac un heb ffiniau. Felly, cefnogwn welliant 1, sy'n ailadrodd gwelliant 2 a dynnwyd yn ôl gennym.  

Er bod de Cymru wedi gweld cynnydd o 179 y cant yn y cyfraddau a gofnodwyd rhwng 2014-19, Dyfed Powys wedi gweld cynnydd o 167 y cant, Gwent wedi gweld cynnydd o 147 y cant a gogledd Cymru wedi gweld cynnydd o 126 y cant—cyfanswm o 2,218 o achosion a gofnodwyd—gwelodd pob un o'r pedwar heddlu ostyngiadau mawr yn nifer yr achosion a gyfeiriwyd at Wasanaeth Erlyn y Goron, y niferoedd a gyhuddwyd a'r niferoedd a arweiniodd at euogfarn. Fodd bynnag, ni allaf ond dod o hyd i un cyfeiriad yn adroddiad Comisiwn Thomas ar gyfiawnder yng Nghymru at unrhyw droseddu trawsffiniol, a hynny yng nghyd-destun llinellau cyffuriau ar hyd coridor yr M4 a gogledd Cymru. A'r ateb y mae'n ei gynnig yw cydweithio ar draws y pedwar heddlu yng Nghymru ar y cyd ag asiantaethau eraill, heb gyfeirio at bartneriaid ar draws y ffin. Mewn gwirionedd, er enghraifft, mae Heddlu Gogledd Cymru wedi dweud bod mwy o gydweithio gyda heddluoedd Glannau Mersi a Swydd Gaer ac maent yn rhannu eu huned troseddau cyfundrefnol rhanbarthol gyda heddluoedd cyfagos yn Lloegr.

Rwyf wedi dweud hyn o'r blaen, ond mae'n wir: mae gan Gymru echel dwyrain-gorllewin o droseddu a chyfiawnder, ac mae galwadau am ddatganoli cyfiawnder troseddol i Gymru yn methu cydnabod nad yw gweithgarwch troseddol yn cydnabod ffiniau cenedlaethol neu ranbarthol, a bod 48 y cant o bobl yng Nghymru'n byw o fewn 25 milltir i'r ffin â Lloegr a 90 y cant o fewn 15 milltir i'r ffin. Nid yw troseddu'n genedlaethol ei natur.  

Ar y llaw arall, dim ond 5 y cant o boblogaeth yr Alban a Lloegr sy'n byw o fewn 15 milltir i'w ffiniau. Mae'n drueni felly fod adroddiad y Comisiwn ar Gyfiawnder yng Nghymru yn canolbwyntio, i raddau helaeth, ar bolisïau darfodol Llywodraethau a phleidiau ar bob ochr i'r ffin, sef pethau sy'n mynd a dod, yn hytrach na gweld a fyddai egwyddor gyfansoddiadol datganoli cyfiawnder troseddol yn creu system decach a mwy cyfiawn i bawb.