Ers ei sefydlu yn 2007, mae Llywodraeth Cymru wedi datblygu perthynas ragorol a gwerthfawr iawn â'r Comisiwn Cydraddoldeb a Hawliau Dynol yma yng Nghymru. Ac, er bod gan y comisiwn gyfrifoldeb fel rheoleiddiwr, mae hefyd yn chwarae rhan amhrisiadwy y cyfaill beirniadol. Bydd y berthynas werthfawr hon yn arbennig o bwysig dros y tair blynedd nesaf, o ystyried faint o waith yr ydym eisiau ei gyflawni. Rydym yn ceisio cydweithio'n well â holl gymdeithas sifil Cymru o ran llawer o'r meysydd gwaith yr ydym yn ymdrin â nhw i ddiogelu a gwella cydraddoldeb a hawliau dynol yng Nghymru. Bydd y comisiwn yn ganolog i hyn.

Trof at 'Adroddiad Effaith Cymru 2018-19', sy'n dangos yn glir ehangder gwaith caled ac ymroddiad y comisiwn yng Nghymru i roi cydraddoldeb a hawliau dynol wrth galon bywyd yng Nghymru. Roedd eu gwaith yn ystod 2018-19 yn cynnwys yr adroddiad 'A yw Cymru'n Decach?', a oedd yn edrych ar bob agwedd ar fywyd yng Nghymru a gafwyd yn ffynhonnell werthfawr a hanfodol o dystiolaeth i'n helpu i sicrhau bod ein penderfyniadau yn gadarn a bod ein polisïau a'n gwasanaethau yn ystyried anghenion pobl ac yn hygyrch i bawb. Mae swyddogion ar draws Llywodraeth Cymru wedi bod yn defnyddio'r canfyddiadau, y dystiolaeth a'r argymhellion i lunio'r cynllun gweithredu a fydd yn cyd-fynd â'r gyfres derfynol o amcanion cydraddoldeb yng Nghynllun Cydraddoldeb Strategol Llywodraeth Cymru ar gyfer 2020 i 2024, a gaiff ei gyhoeddi ddiwedd mis Mawrth.

Ymgymerodd y comisiwn ag ymarfer helaeth i fonitro lefelau cydymffurfio â gofynion statudol dyletswydd cydraddoldeb y sector cyhoeddus—PSED yn fyr—ac i gasglu tystiolaeth a gwybodaeth ynghylch pa waith a wnaed ar draws y gwahanol sectorau i fynd i'r afael ag anghydraddoldebau allweddol. Yn dilyn yr ymarfer monitro, mae'r comisiwn wedi cyfarfod â mwyafrif prif weithredwyr y cyrff cyhoeddus a restrwyd i drafod eu canfyddiadau, a chynhyrchwyd briffiau sectoraidd o ganlyniad i'r canfyddiadau. Bwriedir i'r papurau briffio gael eu defnyddio i wella amcanion cydraddoldeb cyrff cyhoeddus a hefyd i lywio'r adolygiad o'r dyletswyddau, y mae Llywodraeth Cymru wedi ymrwymo iddynt. Bydd yr adolygiad yn ystyried sut y gallwn ni wella'r dyletswyddau penodol i Gymru i'w gwneud hi'n ofynnol i gyrff cyhoeddus yng Nghymru gymryd camau i fynd i'r afael â gwahaniaethau o ran cyflogau a chyflogaeth, adrodd ar gynnydd a chyhoeddi data ar y bwlch cyflog.

Y llynedd, trefnodd y comisiwn a Llywodraeth Cymru ddigwyddiad symposiwm ar y cyd i gasglu syniadau am yr adolygiad er mwyn sicrhau ei fod yn cael yr effaith fwyaf posibl. Bydd y dull hwn yn helpu i sicrhau bod unrhyw newidiadau i'r PSED yn cyfrannu at waith ehangach Llywodraeth Cymru ar hybu a chryfhau cydraddoldeb a hawliau dynol. Dangosodd gwaith cyfreithiol y comisiwn sut y mae'r comisiwn yn gwneud gwahaniaeth go iawn i fywydau pobl—er enghraifft, drwy helpu i egluro'r gyfraith er mwyn sicrhau bod tenantiaid anabl yn gallu gwneud addasiadau rhesymol i'w cartrefi, gan eu galluogi nhw i fyw'n annibynnol. Mae ei adroddiad ar anabledd a thai yn edrych ar y ddarpariaeth bresennol o dai hygyrch a hyblyg i bobl anabl ac yn gwneud argymhellion i Lywodraeth Cymru, ac mae hyn wedi helpu i lunio ein fframwaith newydd, 'Gweithredu ar Anabledd: yr Hawl i Fyw'n Annibynnol ', a lansiais fis Medi diwethaf. Mae'r fframwaith yn nodi sut yr ydym yn cyflawni ein rhwymedigaethau o dan Gonfensiwn y Cenhedloedd Unedig ar Hawliau Pobl ag Anableddau, yr UNCRPD, ac mae hefyd yn tynnu sylw at swyddogaeth deddfwriaeth allweddol, gan gynnwys Deddf Llesiant Cenedlaethau'r Dyfodol (Cymru) 2015 a'r Ddeddf Gwasanaethau Cymdeithasol a Llesiant (Cymru) 2014. Mae'r model cymdeithasol o anabledd wrth wraidd Confensiwn y Cenhedloedd Unedig a'n fframwaith newydd ac ymrwymais i hyrwyddo'r model cymdeithasol drwy ein fframwaith newydd. Rydym yn gweithio'n ddiwyd i hyrwyddo'r model o fewn Llywodraeth Cymru ac yn ehangach.

Amlygodd waith y comisiwn ar aflonyddu yn y gweithle a'r ymchwiliad i aflonyddu hiliol mewn addysg uwch driniaeth annerbyniol na ddylid ac na ellir ei goddef yng Nghymru nac yn unman arall yn y byd. Yn y rhagair i adroddiad y Comisiwn Cydraddoldeb a Hawliau Dynol, 'A yw Cymru'n Decach?', galwodd cyn Gomisiynydd Cymru June Milligan, yr wyf yn talu teyrnged iddi am ei hamser yn y swyddogaeth honno, ar Lywodraeth Cymru i droi'r ddyletswydd economaidd-gymdeithasol yn ddeddf. Felly, fel y mae'r Aelodau yn llwyr ymwybodol, bwriad y Llywodraeth hon yw cychwyn y ddyletswydd economaidd-gymdeithasol, gan ei gwneud hi'n ofynnol i gyrff cyhoeddus penodol ystyried yr anghydraddoldebau a achosir gan eu penderfyniadau strategol, ac mae'r comisiwn wedi bod o gymorth mawr wrth sicrhau, ar ôl dod i rym, fod y ddyletswydd yn cyflawni'r effaith a fwriadwyd.

Yn dilyn y refferendwm ar ymadael â'r Undeb Ewropeaidd, roedd pedwar corff statudol y DU ar gyfer hawliau dynol a chydraddoldeb yn unedig yn eu hymrwymiad i ddiogelu a gwella safonau cydraddoldeb a hawliau dynol ledled y DU, gan bryderu'n arbennig am golli'r amddiffyniadau o fewn siarter hawliau sylfaenol yr UE a fyddai'n arwain at leihau hawliau, megis hawliau cyflogaeth, hawliau menywod, gwarchod iechyd a diogelwch ac ati. Mae'r Comisiwn Cydraddoldeb a Hawliau Dynol wedi argymell y dylai Llywodraeth Cymru gynnwys mwy o gytuniadau'r Cenhedloedd Unedig, gan gynnwys confensiwn y Cenhedloedd Unedig ar hawliau pobl anabl, a deddfu, lle bo hynny'n bosibl, i wneud iawn am y bylchau o ran hawliau yn y gyfraith ddomestig o ganlyniad i golli siarter yr UE.

Roeddwn yn falch o gyhoeddi yn fy nghwestiynau llafar ar 28 Ionawr fod ymchwil wedi'i gomisiynu ar bosibiliadau ehangach i gryfhau a hybu cydraddoldeb a hawliau dynol yng Nghymru, a chynhelir yr ymchwil gan gonsortiwm dan arweiniad Prifysgol Abertawe. Ymhlith pethau eraill, bydd yr ymchwil yn ystyried y posibilrwydd o ymgorffori confensiynau'r Cenhedloedd Unedig yng nghyfraith Cymru a pha un a fyddai o bosib angen deddfwriaeth newydd, megis Bil hawliau dynol i Gymru. Bydd yn ystyried sut y byddai camau gweithredu o'r fath yn cydblethu â'r fframwaith presennol a ddarperir gan Ddeddf llesiant cenedlaethau'r dyfodol. Bydd hefyd yn ystyried a fydd mwy o integreiddio yn cryfhau ac yn gwella'r broses o hybu cydraddoldeb. Disgwylir adroddiad ar yr ymchwil hwn erbyn diwedd y flwyddyn, 2020. Mae'r gwaith hwn yn cyd-fynd â'r gwelliant a gyflwynwyd i'r ddadl hon, y byddwn yn ei chefnogi.

I oruchwylio a darparu cyfeiriad strategol i'r gwaith hwn, rwyf wedi cynull grŵp llywio sy'n cynnwys rhanddeiliaid allweddol, yr wyf yn ei gadeirio. Mae'r grŵp hefyd yn goruchwylio'r broses o weithredu argymhellion cam 2 o'n hadolygiad cydraddoldeb rhywiol, a chychwyn y ddyletswydd economaidd-gymdeithasol. Rwy'n falch o gael y Comisiwn Cydraddoldeb a Hawliau Dynol yn aelodau o'r grŵp hwn.

Bu gwaith y comisiwn ar brentisiaethau a'r rhan y buont yn ei chwarae yn y grŵp gorchwyl a gorffen prentisiaethau cynhwysol o gymorth i siapio'r cynllun gweithredu i gynyddu faint o bobl anabl sy'n cymryd rhan mewn prentisiaethau yng Nghymru.

Wrth gwrs, mae meysydd gwaith eraill sydd yr un mor bwysig. Er gwaethaf llawer o newidiadau cadarnhaol yn y ffordd y mae pobl anabl, pobl LGBT+, menywod a chymunedau pobl dduon a lleiafrifoedd ethnig yn cael eu trin, nid yw ein gwlad eto yn lle teg a mwy cyfartal i bawb. Mae gwaith y comisiwn wedi tynnu sylw at hyn, ac mae ei gyngor a'i argymhellion i ni a'r sector cyhoeddus ehangach wedi sbarduno a dylanwadu ar benderfyniadau polisi a chamau gweithredu parhaus i gyflawni ein gweledigaeth o Gymru fwy cyfartal. Mae mwy i'w wneud ac mae mwy y byddwn yn ei wneud. Diolch.