Part of the debate – Senedd Cymru am 7:10 pm ar 25 Chwefror 2020.
Ond, fel y soniais ynghylch y dull cyd-gynhyrchiol o lunio polisïau, rydym yn mynd i ymgysylltu â phartneriaid o ran datblygu'r canllawiau er mwyn sicrhau bod y ddyletswydd economaidd-gymdeithasol yn gweithio i gyrff cyhoeddus y mae'n berthnasol iddynt, ac yn cyflawni ar gyfer pobl Cymru. Wrth gwrs, byddwn yn ceisio hynny, a bydd yn mynd i'r afael â llawer o'r pwyntiau a wnaed gan Aelodau ynghylch mynd i'r afael ag anghydraddoldeb economaidd-gymdeithasol.
Wrth gwrs, galwyd sawl gwaith yn ystod y blynyddoedd diwethaf ar i Lywodraeth Cymru gymryd camau deddfwriaethol i gryfhau a hybu cydraddoldeb a hawliau dynol yma yng Nghymru, ac mae dechrau'r ddyletswydd economaidd-gymdeithasol o dan Ddeddf Cydraddoldeb 2010 yn mynd i sicrhau ein bod yn ystyried effaith penderfyniadau strategol ar y bobl a'r grwpiau tlotaf yng Nghymru. Ond yn amlwg, mae adolygu'r dyletswyddau sy'n benodol i'r Gymru o dan ddyletswydd cydraddoldeb y sector cyhoeddus yn hanfodol er mwyn sicrhau eu bod yn gyfredol, yn gymesur ac yn effeithiol, a diolchaf i Mark Isherwood am roi enghreifftiau pendant er mwyn i gyrff cyhoeddus ac, wrth gwrs, y Comisiwn Cydraddoldeb a Hawliau Dynol, wrth wrando ar hyn, weld ble yn wir mae angen i ni gynnal adolygiad trwyadl o'r PSED a sut yr ydym yn cyflawni hynny.
Wrth gwrs, rydym yn gweithio'n agos gyda'r Comisiwn Cydraddoldeb a Hawliau Dynol i adolygu monitro a gwella'r trefniadau adrodd fel bod adroddiadau data cydraddoldeb gan gyrff cyhoeddus Cymru yn hawdd eu canfod a'u deall. Mae'n amlwg iawn os ydym yn mynd i ddatblygu a chreu cymdeithas decach lle caiff amrywiaeth ei gwerthfawrogi a'i pharchu, lle nad yw pobl yn wynebu gwahaniaethu a rhagfarn, cymdeithas lle gall pobl gymryd rhan, ffynnu a chael cyfle i gyflawni eu hamcanion—. Felly, byddwn, yn amlwg, yn bwrw ymlaen â hynny o ran ein cyfrifoldebau gyda'n hamcanion cydraddoldeb ar gyfer y pedair blynedd nesaf.
Rwy'n ddiolchgar i John Griffiths am eich pwyntiau hefyd o ran ymateb i 'A yw Cymru'n Decach?' ac am y gwaith gwerthfawr yr ydych yn ei wneud wrth arwain eich pwyllgor. Ac, wrth gwrs, rydych chi'n hollol iawn o ran mynd i'r afael â thlodi, a bydd yr alwad honno am fynd i'r afael â'r ddyletswydd economaidd-gymdeithasol yn un rhan o'r ymateb i hynny. Ond nid yw Llywodraeth Cymru yn meddu ar yr holl ddulliau ysgogi sydd eu hangen i wneud y gwahaniaeth hwnnw i'r prif ffigur ar gyfer tlodi yng Nghymru, ac mae'n rhaid i ni gydnabod ymchwil y Comisiwn Cydraddoldeb a Hawliau Dynol i effaith diwygiadau treth a lles Llywodraeth y DU. Fe wnaethoch chi sôn am effaith gronnol diwygiadau treth a lles, a'r ffaith bod aelwydydd anabl a'r rhai sydd â phlant mewn perygl arbennig. Felly, mae'r gwaith yr ydym yn ei wneud i fynd i'r afael â hyn yn hollbwysig, nid yn unig o ran y ddyletswydd economaidd-gymdeithasol, ond yn enwedig o ran gallu defnyddio trafnidiaeth a gorfodi'r gyfraith, a dyna lle, wrth gwrs, mae ein fframwaith, 'Gweithredu ar Anabledd: Yr Hawl i Fyw'n Annibynnol' mor bwysig.
Felly, rwy'n credu, hefyd, dim ond o ran ymateb i'n cyfrifoldebau, roeddwn yn falch iawn o ddod gerbron y pwyllgor er mwyn iddo gael craffu ar ein cynnydd gyda'r ddeddfwriaeth trais yn erbyn menywod, cam-drin domestig a thrais rhywiol, a'r cynnydd yr ydym yn ei wneud o ran cyflawni, pum mlynedd ers rhoi'r ddeddfwriaeth arloesol honno ar waith, ac rydym yn cynnal digwyddiad yn y gogledd i ddatblygu strategaeth ar gyfer y pum mlynedd nesaf. Canfu Swyddfa Archwilio Cymru fod y Ddeddf yn gweddnewid gwasanaethau, ac mae tystiolaeth o gydweithio da mewn rhannau o Gymru. Ond mae hefyd yn ymwneud ag atal a sicrhau ein bod yn gweithio nid yn unig o ran y tramgwyddwyr, ond gydag addysg, gyda phlant a phobl ifanc.
Hoffwn ddiolch i Huw Irranca am siarad am bwysigrwydd mynd i'r afael ag anghydraddoldeb iechyd hefyd. Wrth gwrs, gan gydnabod gwaith arloesol ac ysbrydoledig yr Athro Marmot, mae'n amlwg mai'r anghydraddoldebau iechyd yw'r rhai y mae angen i ni fynd i'r afael â nhw.
Ynghylch diffygion data, diolch, Mark, am grybwyll hynny hefyd. Mae diffygion amlwg yn y data yng Nghymru sy'n ei gwneud hi'n anodd deall profiadau pobl sy'n rhannu'r holl nodweddion gwarchodedig, ond yfory byddaf yn cyfarfod â'r dirprwy ystadegydd gwladol i drafod y cyfrifiad a'r ffyrdd inni edrych ar yr ystadegau a gweithio, yn wir, gyda Llywodraeth y DU i archwilio a ellir goresgyn cyfyngiadau drwy gysylltu data.
Mae gweithredu ar y fframwaith anabledd yn flaenoriaeth gwbl allweddol i Lywodraeth Cymru, gan ddefnyddio'r model cymdeithasol o anabledd ac ymgysylltu, fel rydym eisoes yn ei wneud o ran mynediad ac anghydraddoldeb mewn cysylltiad â thrafnidiaeth.
Hoffwn gloi drwy gydnabod bod y sefyllfa o ran cydraddoldeb a hawliau dynol dros y misoedd a'r blynyddoedd nesaf yn heriol. Mae presenoldeb ac ymroddiad y Comisiwn Cydraddoldeb a Hawliau Dynol i weithio gyda ni ar yr agenda hon yn hanfodol. Mae'n amlwg bod gennym ni gyfleoedd i gryfhau ein penderfyniad, i geisio'r canlyniadau cadarnhaol a fydd yn gwneud gwahaniaeth gwirioneddol i fywydau'r bobl yr ydym yn eu gwasanaethu yn ein gwlad amrywiol iawn.