A gaf i, cyn imi ddechrau, ddweud mor falch yr wyf o wasanaethu ar y pwyllgor dan stiwardiaeth John Griffiths? Rwy'n cytuno â llawer o'r sylwadau a wnaeth o ran y dystiolaeth amrywiol yr ydym wedi'i gweld mewn amryw o ymchwiliadau yn y cyfnod yr wyf wedi bod ar y pwyllgor a chyn hynny hefyd. Ac rwy'n croesawu'n fawr ddatganiad y Gweinidog mewn ymateb i adroddiad y Comisiwn Cydraddoldeb a Hawliau Dynol a'r gwaith y mae'r comisiwn yn ei wneud. Rwy'n credu bod ein gwlad ni yn sicr wedi arwain y ffordd. Mae wedi adeiladu ar y cynnydd da iawn a wnaed gennym yn ystod y degawd diwethaf a mwy ar sail y DU, ond mae wedi torri ei chwys ei hun o ran cydraddoldeb a hawliau dynol hefyd.

Ond rwyf eisiau canolbwyntio ar un maes yn unig, oherwydd heddiw rwyf wedi bod yn cnoi cil dros adroddiad sy'n ymdrin ag un maes penodol o anghydraddoldeb, sef y maes sy'n ymwneud ag anghydraddoldeb iechyd. Rwy'n credu nad oes unrhyw beth yn fwy trawiadol na'r wybodaeth y bydd y lle y cewch eich geni, y sefyllfa a'r amgylchiadau y ganwyd chi iddyn nhw, yn effeithio'n sylweddol ar hyd eich bywyd ac ansawdd y bywyd hwnnw. Mae adroddiad Marmot wedi cael ei gyflwyno yn ystod y diwrnodau diwethaf—adroddiad awdurdodol iawn. Mae'r Llywodraeth ei hun wedi croesawu'r adroddiad, ond rwy'n credu y bydd yn cael anhawster wrth ymdrin â rhai o'i gasgliadau. Rwyf wedi bod yn edrych serch hynny, Dirprwy Lywydd, drwy rai o'r siartiau, oherwydd mae'n fy helpu'n aml iawn pan fyddaf yn edrych ar rywfaint o'r dystiolaeth ddarluniadol sydd o'n blaenau, pan welwn y siartiau sy'n dangos bod disgwyliad oes yn gostwng nawr ymhlith y bobl dlotaf mewn rhai rhanbarthau yn Lloegr. Gyda llaw, mae'n dweud bod goblygiadau yng Nghymru hefyd, a dof at hynny yn y man.

Yn ystod y degawd diwethaf, roedd traean o blant Lloegr yn byw mewn tlodi am dair blynedd yn olynol, ac mae'r niferoedd hynny'n codi. Os edrychwn ni ar rai o'r rhai allweddol eraill, yr wyf wedi'u hargraffu heddiw, dechreuodd y cynnydd mewn disgwyliad oes adeg geni yn Lloegr arafu ar ôl 2010, a rhagwelir y bydd hyn yn parhau. Erbyn hyn mae gan y DU gyfran uwch o blant yn byw mewn tlodi na Gwlad Pwyl, Iwerddon a chyfartaledd yr OECD, ac os yw'r Aelodau eisiau gwybod beth yw cyfartaledd yr OECD, mae 13.1 y cant yn byw mewn tlodi, ac yn y DU, mae'n 17.5 y cant erbyn hyn. Mae'r holl ddangosyddion yn Lloegr yn mynd i'r cyfeiriad anghywir, ond maen nhw'n mynd i'r cyfeiriad anghywir ar draws Lloegr hefyd. Felly, sut wnaethom ni gyrraedd y sefyllfa hon? A chyda llaw, mae'r cwbl yn pwyntio i fan gadael penodol pan ddechreuodd pethau fynd o chwith.

Wel, yr hyn a welwn yn awr yw bod disgwyliad oes bellach wedi bod yr un fath yn y DU am y tro cyntaf ers dros gant o flynyddoedd, ac mae wedi lleihau i rai grwpiau, gan gynnwys lleiafrifoedd ethnig, a hefyd y menywod mwyaf difreintiedig mewn cymdeithas. Mae'r adroddiad a gyhoeddwyd, adroddiad Marmot, sy'n awdurdodol, y bu arbenigwyr yn gweithio arno ac sy'n eang ei gwmpas ac yn fanwl yn ei ymchwil arbenigol, wedi priodoli hynny yn bennaf i effaith toriadau sydd wedi dod yn uniongyrchol o bolisïau cyni. Nid fi sy'n dweud hyn—yr adroddiad sy'n dweud hyn. Yn wir, dywedodd Marmot, sef Cyfarwyddwr Sefydliad Ecwiti Iechyd yr UCL, a dyfynnaf yn uniongyrchol:

'Mae'r DU'—yn flaenorol—

'wedi cael ei gweld fel arweinydd byd o ran adnabod a mynd i'r afael ag anghydraddoldebau iechyd ond mae rhywbeth syfrdanol yn digwydd. Mae'r adroddiad hwn yn ymwneud â Lloegr, ond yn yr Alban, Cymru a Gogledd Iwerddon, mae'r niwed i iechyd a lles yn agos at fod yn ddigynsail hefyd.'

Ac mae'n mynd ymlaen i ddweud bod

'cyni wedi cael effaith sylweddol ar degwch ac ar iechyd, ac mae'n debygol o barhau i wneud hynny'.

Mae'n gyfrifol am y disgwyliad oes yn aros yn ei unfan, am iechyd pobl yn dirywio ac am anghydraddoldeb iechyd yn lledu. Ac os caf fynd ychydig ymhellach, mewn rhagair i'r adroddiad dywed Marmot,

'O dlodi plant sy'n cynyddu a chau canolfannau plant'—

Cofiwch ei fod yn siarad am Loegr, ond mae effaith cyni wedi cyrraedd yn bell, oherwydd dywed ei fod hefyd yn berthnasol i Gymru a'r Alban hefyd.

'O dlodi plant sy'n cynyddu a chau canolfannau plant, i ddirywiad mewn cyllid addysg, cynnydd mewn gwaith ansicr a chontractau dim oriau, i argyfwng o ran fforddiadwyedd tai a chynnydd mewn digartrefedd, i bobl heb ddigon o arian i fyw bywyd iach ac sy'n troi at fanciau bwyd yn eu niferoedd, i gymunedau sy'n cael eu hanwybyddu ac mewn cyflwr gwael gydag ychydig iawn o resymau dros fod yn obeithiol.'

Bydd cyni, meddai,

'yn bwrw cysgod sylweddol dros fywydau plant a anwyd ac a gaiff eu magu dan ei effeithiau.'

Mae'n ei ddisgrifio fel 10 mlynedd goll, a bydd y genhedlaeth sydd wedi mynd drwy'r 10 mlynedd hynny'n ysgwyddo baich y 10 mlynedd goll hynny, y plant sy'n cael eu geni ynddi.