Part of the debate – Senedd Cymru am 3:20 pm ar 3 Mawrth 2020.
O ran cwestiynau am fusnesau, nid oes unrhyw gyngor nac awgrym o gwbl y dylai pobl newid y ffordd y maen nhw'n archebu nwyddau yn y DU neu'r tu allan iddi. Mae'r cyngor hwnnw'n dal ar waith fel y byddai wedi bod o'r blaen.
O ran 111, rwy'n hapus i gadarnhau bod yna bellach wasanaeth coronafeirws Cymru gyfan drwy'r rhif 111, am ddim. Dyna newid yr ydym ni wedi'i wneud yn fwriadol i gael un ffynhonnell, un rhif, felly nid ydym yn gofyn i bobl fynd i wahanol leoedd mewn gwahanol rannau o'r wlad.
Mae sgyrsiau eisoes yn cael eu cynnal yn y Llywodraeth, ac mae sgyrsiau'n dechrau ymysg sefydliadau sy'n cyflogi ynghylch y cymorth sydd ei angen arnynt, neu'n wir negeseuon ynghylch sut y maen nhw'n gofalu am eu gweithluoedd eu hunain hefyd. Nid mater i wasanaethau cyhoeddus yn unig yw hyn—mae effaith fwy sylweddol o bosib. Un o'r materion a drafodwyd gennym ni wrth inni ymwneud â phob un o'r pedair Llywodraeth yw newidiadau i'r ffordd y mae'r tâl salwch statudol yn gweithredu, oherwydd nid ydym eisiau i bobl aros tan y trydydd diwrnod o salwch cyn iddyn nhw ystyried wedyn bod yn rhaid iddyn nhw gymryd peth amser o'u gwaith. Felly, rwy'n credu bod Llywodraeth y DU yn bwriadu gweithredu ar hynny. Rhoddodd yr Ysgrifennydd Gwladol dros Iechyd a Gofal Cymdeithasol arwydd o hynny pan oedd yn ateb cwestiynau yn Nhŷ'r Cyffredin gyda llefarydd Llafur heddiw.
O ran deddfwriaeth, fel y dywedais yn y datganiad, rydym yn edrych ar y posibilrwydd o ddeddfwriaeth. Pe bai angen i ni ddeddfu, gan gofio'r cyngor yr ydym ni wedi'i gael gan y pedwar prif swyddog meddygol a chan SAGE—grŵp y dychwelaf ato cyn bo hir. Nid perlysieuyn yw SAGE yn yr achos hwn—ond y 'Scientific Advisory Group for Emergencies'—ac mae hwnnw'n adnodd allweddol sy'n darparu cyngor gwyddonol i bedair Llywodraeth y Deyrnas Unedig. Pe baem yn gweld y math o uchafbwynt o ran y feirws, sy'n bosib, gallai hynny ddechrau tua mis Mai/Mehefin, pan allech chi weld uchafbwynt. Pe bai angen pwerau brys arnom ni, byddai angen inni eu rhoi ar waith cyn hynny, a fyddai'n golygu, i fod yn realistig, y byddai angen inni fod wedi pasio'r ddeddfwriaeth honno cyn toriad Pasg y seneddau ledled y DU. Mae hynny'n golygu, o'n safbwynt ni, pe baem ni'n cael un darn o ddeddfwriaeth i'r DU gyfan, byddai wedi bod angen inni ystyried cynnig cydsyniad deddfwriaethol cyn y toriad ei hun. Felly, nid oes cyfnod sylweddol o amser, ond yn y sgyrsiau rwyf wedi'u cael, gyda llefarwyr iechyd y Ceidwadwyr a Phlaid Cymru, rwyf wedi dweud, cyn gynted ag y byddwn mewn sefyllfa i fod yn fwy pendant ynghylch hynny, y byddaf yn cadarnhau hynny. Byddaf yn sicrhau bod gwybodaeth dechnegol ar gael. Rwyf eisoes wedi cynnig cyfle i Gadeirydd y pwyllgor iechyd gael sesiwn friffio gyda Phrif Swyddog Meddygol Cymru—diweddariad ehangach ar y sefyllfa. Ac os byddwn ni'n cyrraedd y sefyllfa pryd yr ydym ni'n credu mai deddfwriaeth yw'r ateb cywir, a bod gennym ni ffurf hynny, yna byddaf yn ceisio sicrhau bod briff technegol ar gael gan y Prif Swyddog Meddygol a'r swyddogion ynglŷn â'r hyn y bydd y Bil yn ei gynnwys a'r rhesymeg y tu ôl iddo hefyd. Ond eto, i ailadrodd fy mhwynt mai'r disgwyliad clir iawn yw bod pwerau datganoledig yn parhau i fod yn gyfrifoldeb i Weinidogion yn y tair Llywodraeth ddatganoledig genedlaethol.
Nawr, o ran sut i arfer y pwerau hynny, rydym yn glir iawn ein bod eisiau cael ein harwain gan y wyddoniaeth a'r cyngor a gawn ni gan y prif swyddog meddygol o ran pa bwerau y gall fod angen eu harfer. Yn y pen draw, y Gweinidogion sydd i benderfynu o hyd. Ac yn yr un modd, pan nad oes angen y pwerau hynny bellach hefyd. Ond pe bai yna ddeddfwriaeth, rwy'n siŵr y byddai pobl ym mhob un o'r seneddau yn y DU eisiau deall pryd y byddai pwerau'n dechrau, ond hefyd pryd y byddent yn dod i ben. Yn y Bil Paratoadau Sifil, er enghraifft, mae angen i'r pwerau gael eu hadolygu a'u hadnewyddu bob saith diwrnod. Efallai na fydd hynny'n briodol os wynebwn ni bandemig a allai barhau am nifer o fisoedd. Ond mae'n sylw pwysig, ac rwy'n disgwyl y caiff sylw priodol wrth graffu hefyd. Ac mae'r sylw yn un priodol.
O ran gofalu am ein staff, wel mae gennym ni offer amddiffynnol ar gyfer staff sy'n profi a thrin, ac mae gennym ni'r offer amddiffynnol priodol ar gael i staff barhau i wneud hynny. Rydym yn cymryd lles staff o ddifrif, ond hefyd pe byddai her sylweddol, yna os oes nifer sylweddol o bobl yn y gweithle sy'n absennol o'r gwaith am eu bod yn sâl, byddai hynny'n effeithio ar ran o weithlu ein gwasanaeth iechyd hefyd. Felly, rydym yn ystyried sefyllfaoedd posib pryd, os oes llai o weithlu, bod angen gwneud mwy na dim ond rhoi'r cyfle i weithwyr iechyd a gofal proffesiynol sydd wedi ymddeol sy'n barod i ddychwelyd i wneud hynny os ydynt yn fodlon, a beth mae hynny'n ei olygu o ran rheoleiddio, yn nhermau rhifau. Oherwydd efallai na all arian roi llawer o aelodau staff ychwanegol inni—mae'n ymwneud mewn gwirionedd â pharodrwydd pobl sydd â'r gallu i ddychwelyd a chael y cliriad rheoliadol priodol i wneud hynny.
O ran gofal sylfaenol, rydych chi eisoes wedi clywed y Prif Weinidog yn dweud ein bod eisoes yn ystyried a oes modd lleihau rhai o'r trefniadau adrodd, a dylai hynny fod yn gyfarwydd. Rwy'n credu mai dau aeaf yn ôl y penderfynais wneud hynny yn ystod y gaeaf ar gyfer gofal sylfaenol er mwyn ysgafnhau'r pwysau. Rhoddodd hynny fwy o amser iddyn nhw, ac fe allwn ni hefyd gael dulliau rheolaidd a dealladwy i sicrhau y byddent yn parhau i gael swm rhagweladwy ar gyfer gwneud hynny.
O ran eich sylw am gyngor rheolaidd i bobl â chyflyrau cronig y gallai fod angen iddynt fynd i'w meddygfa, nid ydym ni wedi cyrraedd adeg pryd mae angen i'r bobl hynny wneud unrhyw beth yn wahanol, ond efallai y down i'r adeg pryd bydd hynny'n un o'r pethau y byddwn yn eu hystyried. Nid oes angen i'r bobl hynny boeni yn awr, ond pe bai trosglwyddiad cymunedol mwy sylweddol o'r coronafeirws, bydd angen i ni ystyried ac o bosib rhoi cyngor pellach bryd hynny.
Mae swyddogion ym mhob portffolio yn gweithio ar draws y Llywodraeth. Rydym ni wedi cynyddu ein trefniadau brys ein hunain. Cafodd y Cabinet frîff gennyf—rydym ni wedi sôn amdano o'r blaen, ond cafwyd sesiwn friffio benodol ddoe. Bydd y Cabinet yn cyfarfod eto yn ddiweddarach yr wythnos hon i ystyried hyn yn benodol, a byddwn yn edrych ar drefniadau rhwng Gweinidogion i gynyddu ein trefniadau brys ein hunain yn effeithiol. Rwy'n credu mai EWCC yw'r byrfodd, ond i'w roi mewn termau mwy dealladwy, mae ein trefniadau COBRA Cymru ein hunain yn barod hefyd.
Hoffwn orffen drwy ddiolch i'r ddau ohonoch chi am eich cefnogaeth ac am eich agwedd adeiladol yn ein sgyrsiau blaenorol ac yn y fan yma. Wrth gwrs, bydd cwestiynau y byddwch wastad eisiau eu holi, ond credaf ei bod hi'n bwysig ein bod yn ceisio mynd ati mewn modd sy'n seiliedig ar dystiolaeth ac aros mor ddigynnwrf ag yr ydym ni eisiau i'r cyhoedd aros yn wyneb bygythiad newydd i iechyd y cyhoedd ledled y DU.