Mae'n rhaid i mi ddweud fy mod yn credu bod hwn yn Fil eithaf uchelgeisiol, ac mae agweddau arno yr wyf yn eu ffafrio'n fawr. Byddwn wedi mwynhau'r cyfle i geisio gweithio mewn gwirionedd yng nghyflawnder y cyfnod deddfwriaethol gan ymgynghori'n briodol—clywsom John Griffiths yn dweud na allai llawer o randdeiliaid ymwneud ag ef yn briodol yn yr amser a roddwyd. Ond, rwy'n credu bod yna Fil llywodraeth leol pwysig iawn yn y fan yma, a dyma yw'r gwir drasiedi, y ffaith nad ydym yn mynd i weld cynigion cwbl gydlynol yn cael eu cyflwyno mewn Bil wedi ei lunio'n dda a fyddai, mae'n debyg, wedi cael cefnogaeth drawsbleidiol, a ddylai fod yn nod newidiadau cyfansoddiadol.

Rwy'n cefnogi'n frwd ymestyn yr etholfraint i bobl ifanc 16 ac 17 oed. Gan ymddiheuro i'm cyd-Aelodau, credaf y dylai cynghorau lleol benderfynu beth yw eu system etholiadol, ar yr amod bod  cefnogaeth i'r newid hwnnw ymhlith eu hetholwyr. Nid wyf yn credu y byddai 22 o systemau, sydd ag un dewis neu'r llall, y cyntaf i'r felin neu bleidlais sengl drosglwyddadwy, yn trethu ein hetholwyr yn arbennig. Bydden nhw'n dod i arfer â'r math arbennig hwnnw o etholiadau lleol. Os ydym yn credu mewn democratiaeth leol, beth am estyn yr egwyddor honno iddyn nhw er mwyn iddyn nhw benderfynu ar sut y cânt eu cynrychioli a sut y maen nhw'n ffurfio eu cynghorau?

Dydw i ddim yn cytuno ag ymestyn tymhorau cyngor o bedair i bum mlynedd. Ni fu ein newid ni yn y Cynulliad o bedair i bum mlynedd yn llwyddiannus, yn fy marn i, a chredaf y gellir argymell tymor o bedair blynedd ar bob haen o lywodraeth.

Mae llawer i'w ddweud o blaid y pŵer cymhwysedd cyffredinol; byddai'r strategaeth o gael cyfranogiad y cyhoedd yn rhywbeth a fyddai'n ein llusgo i'r oes fodern. Cyd-bwyllgorau corfforaethol rhwng cynghorau, rwy'n credu bod hynny'n ymestyn: rydym ni wedi gweld pa mor effeithiol y mae dinas-ranbarthau yn gweithio ar hyn o bryd. Mae llawer i'w ddweud o blaid perfformiad mewn diwygiadau llywodraethu, ac yna caniatáu uno lleol lle mae cynghorau eisiau gwneud hynny.

Ceir deunydd da yma, ond rhaid inni wynebu'r anhawster fod y Bil hwn bellach angen gwaith helaeth iawn yn y cam pwyllgor i edrych ar y gwelliannau. Mae'r diwygiadau hynny'n gynhwysfawr iawn a bydd yn rhaid iddyn nhw gael eu saernïo gan y grwpiau gwleidyddol mewn cydweithrediad â chyfreithwyr y Cynulliad. Mae'r rhain yn gyfarfodydd sylweddol. Mae hon yn gyfraith ddifrifol, yn ôl pob tebyg yn un o'r biliau pwysicaf yn y tymor Cynulliad hwn.

Mae'n anffodus bod y Llywodraeth wedi cael ei dal gan argyfwng na allai hi fod wedi'i ragweld, ac rwy'n derbyn yr heriau sydd wedi dod yn ei sgil. Ond eich penderfyniad chi oedd eich amserlen chi, ac mae cyflwyno diwygiadau mawr yn hwyr iawn yn y cylch etholiadol bob amser yn gofyn am helynt. Gwneuthum y pwynt hwn pan wnaethom ni drafod Bil y Senedd, ynghylch ddefnyddio dau Fil i ostwng yr oedran pleidleisio. Hefyd, rwy'n credu bod angen ystyried rhai pethau mawr yn ofalus iawn pan fyddwn yn ymestyn yr etholfraint i bobl nad ydyn nhw'n ddinasyddion. Mae honno'n amlwg yn egwyddor enfawr y mae angen llawer o feddwl ac archwilio arni, ac yn yr un modd gyda mater y carcharorion, os caiff hwnnw ei gyflwyno.

Unwaith eto, dydw i ddim yn cytuno'n llwyr â'r farn elyniaethus iawn na ddylid rhoi'r etholfraint i unrhyw garcharor. Rwy'n credu o ran troseddau llai—. Rydym yn carcharu llawer iawn o bobl ym Mhrydain, ac wedi gwneud hynny ers y 1980au pan oedd gennym ni tua 40,000 o garcharorion, erbyn hyn mae gennym ni tua 90,000, llawer ohonyn nhw'n wedi cael dedfrydau byr, a chredaf fod yn rhaid inni fod yn ymwybodol o'r cyrff rhyngwladol a'r cytundebau yr ydym wedi'u llofnodi, a rhai o'r newidiadau polisi y bydd yn rhaid inni efallai eu gwneud o ganlyniad i gyfraith ryngwladol, neu benderfyniadau mewn cyfraith ryngwladol, yn milwrio yn ein herbyn. Felly, dydw i ddim yn condemnio Llywodraeth Cymru am ystyried hynny, gan ei fod yn rhywbeth y mae Llywodraeth y DU wedi gorfod ei wneud hefyd. Er hynny nid yw'n briodol iawn i gyflwyno'r fath ddiwygiad yng Nghyfnod 2 a heb ymgynghori'n llawn yn ei gylch.

Felly, rwy'n credu o ddifrif y byddai'r Llywodraeth yn gwneud cymwynas fawr drwy dderbyn, yn y sefyllfa yr ydym ni ynddi, nad yw'n fai ar Lywodraeth Cymru, nad yw'n bosib gwneud y gwaith craffu deddfwriaethol helaeth sydd ei angen ar y Bil hwn, ac mae'n well penderfynu gohirio rhywbeth na rhuthro rhywbeth na fyddai'n cael cefnogaeth drawsbleidiol ac a allai fod â diffygion difrifol oherwydd y canlyniadau anfwriadol. Diolch yn fawr iawn, Llywydd.