Mae gwelliant Llafur yn datgan y bydd Llywodraeth Cymru yn cyrraedd ei tharged o 20,000 o dai fforddiadwy erbyn diwedd tymor y Senedd hon, ond er bod adroddiadau annibynnol yn datgan bod angen 20,000 o gartrefi cymdeithasol ar Gymru dros dymor y Senedd, nid yw'n crybwyll bod eu targed yn cynnwys perchentyaeth rhent uniongyrchol cost isel ac unrhyw beth arall y gallant wasgu iddo yn ogystal â thai cymdeithasol, a dyna'r rheswm dros ein gwelliant yn galw am egluro beth yw cartref fforddiadwy. 

Rwy'n croesawu galwad gwelliant Llafur ar Lywodraeth Cymru i gynnal adolygiad trylwyr gyda thystiolaeth o berchnogaeth ail gartrefi yng Nghymru a'r mesurau a allai fod yn angenrheidiol i sicrhau anghenion unigolion, cymunedau a'r economi, yn enwedig yr economi ymwelwyr. Fodd bynnag, fel y dywed ein gwelliant, rhaid i hyn gynnwys gweithio gyda'r sector twristiaeth ac Asiantaeth y Swyddfa Brisio i sefydlu sylfaen dystiolaeth ar gyfer polisi ar gymhwysedd i gofnodi llety hunanddarpar ar y rhestr ardrethu annomestig. Yn y gorffennol, arweiniodd cynigion Llywodraeth Cymru i newid y meini prawf cymhwyso ar gyfer llety hunanddarpar at bryder eang ymysg cyrff masnach, gan gynnwys Cymdeithas Gweithredwyr Hunanddarpar Cymru ac aelodau Cynghrair Twristiaeth Cymru. Nododd Gorchymyn Ardrethu Annomestig (Diffiniad o Eiddo Domestig) (Cymru) 2010 a ddilynodd fod yn rhaid i annedd fod ar gael i'w gosod am o leiaf 140 diwrnod mewn cyfnod o 12 mis er mwyn bod yn gymwys fel llety hunanddarpar, ac wedi'i gosod am o leiaf 70 diwrnod. Cafodd y Gorchymyn ei ddiwygio a'i gryfhau gan Lywodraeth Cymru yn 2016, a chadwyd y cyfnodau cymhwyso, gan adlewyrchu'r ymatebion i'r ymgynghoriad cyhoeddus. 

Fel y dywed adroddiad y Pwyllgor Cydraddoldeb, Llywodraeth Leol a Chymunedau ar eiddo gwag yn 2019:

mae'r meini prawf ar gyfer llety hunanddarpar yn taro cydbwysedd... Gellir cofnodi anheddau sy'n bodloni'r meini prawf ar y rhestr ardrethu annomestig.... I eiddo gael ei ddiffinio fel llety hunanddarpar... rhaid i'r perchennog roi tystiolaeth i Asiantaeth y Swyddfa Brisio fod yr eiddo'n bodloni'r meini prawf.

Ac yn arbennig,

Os yw awdurdod lleol yn credu y dylid rhestru eiddo ar gyfer y dreth gyngor a bod ganddo dystiolaeth o hyn, mae'n ofynnol iddo rannu gwybodaeth o'r fath gyda'r Asiantaeth.

Ar ôl i Lywodraeth Cymru gyhoeddi meini prawf cymhwysedd tynnach ar gyfer grantiau busnes i fusnesau sy'n gosod llety gwyliau ym mis Ebrill, cysylltodd nifer fawr o berchnogion pryderus â mi yn dweud, er enghraifft, 'Maent eisoes yn gwybod pa fusnesau sy'n talu ardrethi busnes a phwy sy'n talu'r dreth gyngor. Dylai'r rheini sy'n talu ardrethi busnes fod wedi cael grant yn awtomatig.' Roedd pob un ond dau ohonynt yn byw yng ngogledd Cymru, ac roedd un o'r lleill yn siaradwr Cymraeg iaith gyntaf, wedi'u geni a'u magu yng Ngwynedd, ac yn cadw cartref yn Abersoch. Diolch i gynghorau Gwynedd, Ynys Môn a Chonwy am ddefnyddio eu pwerau disgresiwn i roi grantiau i bob un o'r bobl hyn yn y pen draw. Dim ond Sir y Fflint sy'n dal i fynnu bod Llywodraeth Cymru yn ei gwneud hi'n ofynnol i awdurdodau lleol ymatal rhag rhoi grantiau i fusnesau cyfreithlon nad ydynt yn bodloni'r meini prawf diwygiedig.

Ychwanegodd Deddf Tai (Cymru) 2014 bwerau disgresiwn i awdurdodau lleol osod premiwm treth gyngor o hyd at 100 y cant ar ail gartrefi. Rhybuddiais ar y pryd na fyddai hyn yn creu cyflenwad ychwanegol i bobl sydd angen tai fforddiadwy yn eu cymunedau ac y byddai galluogi awdurdodau lleol i godi treth gyngor ychwanegol ar berchnogion ail gartrefi yn arwain at y risg o ganlyniadau anfwriadol. Fel y dywedodd y sector wrthyf, ysgogodd hyn lawer o bobl nad oeddent yn gwybod eu bod eisoes yn gymwys i gael rhyddhad ardrethi i fusnesau bach i newid, ac eraill i ddechrau gosod eu cartrefi i helpu gyda chostau.

Roedd y rhan fwyaf o'r ail gartrefi a brynwyd mewn mannau gwyliau poblogaidd fel Abersoch eisoes yn ail gartrefi—wedi'u hadeiladu fel ail gartrefi dros ganrif a mwy, ac wedi parhau felly ers hynny. Fodd bynnag, mae'n hen bryd rhoi camau ar waith i ddarparu tai fforddiadwy lleol i bobl leol, gan gynnwys prynu cartrefi gwag addas ar gyfer tai cymdeithasol, datblygu cartrefi gydag amodau marchnad leol effeithiol ynghlwm wrthynt, ac ailgyflwyno hawl i brynu wedi'i diwygio i denantiaid tai cyngor, gyda 100 y cant o'r derbyniadau o werthiannau'n cael eu hailfuddsoddi mewn tai cymdeithasol newydd i bobl leol, gan fod cynyddu nifer yr aelwydydd gyda'u drws ffrynt fforddiadwy eu hunain yn economeg dda yng nghyd-destun tai. Diolch yn fawr.