Part of the debate – Senedd Cymru am 6:27 pm ar 30 Medi 2020.
Diolch, Lywydd, a diolch i bawb sydd wedi cyfrannu at yr hyn a fu'n ddadl bwysig iawn yn fy marn i am yr angen i sicrhau gwerth am arian i drethdalwyr Cymru, oherwydd, fel y dywedodd un fenyw wych, Margaret Thatcher, unwaith,
Nid oes y fath beth ag arian cyhoeddus, dim ond arian trethdalwyr.
Ac rydym ni yn y lle hwn yn gyfrifol am sicrhau ei fod yn cael ei wario'n ddoeth iawn. Mae'n ddrwg gennyf glywed nad yw'r Gweinidog yn derbyn yr angen am welliannau o ran craffu ar y ffordd y caiff arian cyhoeddus ei wario, oherwydd clywsom restrau hir gan siaradwr ar ôl siaradwr yn nadl y Senedd heddiw am fethiannau ym mhrosesau Llywodraeth Cymru ei hun, sydd wedi arwain at wastraffu gwerth dros £1 biliwn o arian trethdalwyr.
Wrth gwrs, rhaid inni gofio, pan gaiff arian trethdalwyr ei wastraffu, ceir costau cyfle, fel y dywedodd Caroline Jones yn gwbl briodol. Mae'n arian na allwch ei fuddsoddi yn ein gwasanaeth iechyd, na allwch ei fuddsoddi yn ein system addysg ac na allwch ei fuddsoddi yn seilwaith Cymru. Felly, mae'n hollol iawn, pan ddywedodd fod angen inni ailadeiladu ymddiriedaeth; mae angen inni ailadeiladu ymddiriedaeth mewn Llywodraeth Cymru yn y dyfodol i reoli'r pethau hyn yn iawn.
Rwy'n anghytuno'n llwyr â Gareth Bennett pan ddywedodd fod hyn yn dystiolaeth o fethiant datganoli. Nid yw hynny'n wir. Mae'n dystiolaeth fod angen i weinyddiaeth sy'n methu dan arweiniad Llafur Cymru, a'i phartneriaid iau hefyd, ysgwyddo rhywfaint o'r bai hwnnw. Mae Plaid Cymru, wrth gwrs, wedi bod yn anarferol o absennol yn y ddadl ar y mater hwn yn y Siambr heddiw, sy'n eithaf rhyfeddol.
Dechreuodd cyfraniad Neil McEvoy mor dda gyda chyfeiriad at Margaret Thatcher, ond dirywiodd yn gyflym, a gorau po leiaf a ddywedaf am y diwedd. Ond fe ddywedaf hyn, mewn ymateb i gyfraniad Neil: mae'n llygad ei le i nodi'r ffrindgarwch sydd ond yn rhy amlwg yma yng Nghymru. Ond rwyf am ddweud mewn ymateb iddo, ar ei sylwadau am y trydydd sector: nid ydym yn brwydro yn erbyn y trydydd sector fel Plaid Geidwadol yma yng Nghymru, rydym yn brwydro yn erbyn gwastraff ac aneffeithlonrwydd, a dyna pam y mae arnom angen chwyldro datganoli, fel y mae Paul Davies wedi dweud droeon—chwyldro sy'n diwygio ac yn ail-lunio ac yn ailfywiogi Llywodraeth Cymru yn sylweddol i greu'r system wydn ac effeithiol y mae pobl Cymru yn ei disgwyl.
Mae angen inni allu cael system nad yw'n araf i dynnu'r plwg ar brosiectau nad ydynt yn gweithio, ac sy'n gyflym i fuddsoddi mewn prosiectau sy'n gweithio, fel nad oes gennym y broses ddiddiwedd o beilot i brosiect sydd gennym yng Nghymru lle ceir gwelliannau gweladwy, fel y dywedodd Angela Burns ar ddechrau ei chyfraniad agoriadol, lle mae gennym brosiectau y profwyd eu bod yn gweithio, ond nad yw Llywodraeth Cymru yn eu cyflwyno ymhellach. Mae yna lawer o enghreifftiau rhyngwladol. Cyfeiriodd Paul Davies at un yn Seland Newydd. Gwyddom fod gan Lywodraeth y DU y Swyddfa Cyfrifoldeb Cyllidebol hefyd, sy'n cyfrannu at brosesau craffu Llywodraeth y DU a'r ffordd y mae'n trefnu ei chyllid.
Cefais fy siomi'n fawr gan gyfraniad Rhianon Passmore—dallbleidiol a ddiangen. Wrth gwrs, daeth o dan lach Nick Ramsay yn ei ymateb, a chafodd Rhianon Passmore ei cheryddu ganddo'n gynnil a dweud y gwir.
Canolbwyntiodd Russell George ei sylwadau ar ffyrdd a seilwaith, a'r gorwariant sylweddol a gawsom ar y rheini, a chredaf ei bod yn gwbl briodol iddo sôn am y sefyllfa hurt lle'r oedd gennym nifer o gartrefi ac eiddo wedi'u prynu o fewn ychydig wythnosau i gyhoeddiad y Prif Weinidog. Mwy o arian trethdalwyr i'r twll diwaelod. Wrth gwrs, nid dyna'r unig enghraifft, o hynny—gwelsom hynny hefyd gyda safle prosiect Pinewood.
Felly, erfyniaf ar yr Aelodau o'r Senedd i gefnogi ein cynnig ar y papur trefn heddiw. Mae arnom angen swyddfa cyfrifoldeb cyllidebol annibynnol hyd braich, un drawsadrannol ac annibynnol, neu swyddfa cadernid ac effeithlonrwydd Llywodraeth yn hytrach, i sicrhau y gall trethdalwyr gael gwerth am arian yma yng Nghymru. Bydd yn ategu'r systemau eraill sydd gennym ar waith gydag Archwilio Cymru a'r Pwyllgor Cyfrifon Cyhoeddus a gwaith y Senedd hon yn ei chyfanrwydd, ac rwy'n cymeradwyo'r cynnig i'r Aelodau.