Diolch, Ddirprwy Lywydd. Rwy'n gwneud y cynnig yn fy enw i. Cyhoeddwyd yr adroddiad hwn gennym ym mis Chwefror, ond yn ddealladwy, gohiriwyd ymateb y Llywodraeth oherwydd y pandemig, a daeth hwn i law ym mis Gorffennaf. Canolbwyntiodd ein hymchwiliad ar sut y byddai Llywodraeth Cymru yn cyflawni ei hymrwymiadau hirdymor i gynyddu caffael lleol fel rhan o'r ymgyrch i greu cadwyni cyflenwi lleol cryfach ac adeiladu cyfoeth mewn cymunedau ledled Cymru. Roedd ein hargymhellion yn cynnwys nifer fawr o gwestiynau, oherwydd gwelsom nad oedd gan y Llywodraeth strategaeth wedi'i chyhoeddi na safbwynt clir ar ei diffiniad o gaffael lleol.

Wrth roi tystiolaeth, nid oedd y Dirprwy Weinidog yn ymddiheuro am fabwysiadu ymagwedd arbrofol ac am nad oedd eto'n meddu ar yr holl atebion. Cyfeiriwyd y pwyllgor at lwyddiant y cynllun peilot Swyddi Gwell yn Nes at Adref yn y Cymoedd, ond yn erbyn maint yr amcanestyniadau diweithdra presennol, mae nifer y swyddi a grëwyd yn gymharol fach. Wrth i Lywodraeth Cymru geisio adeiladu nôl yn well, bydd cynyddu'r broses o greu swyddi ledled Cymru yn hanfodol yn fy marn i.

Gofynnai ein hargymhelliad cyntaf am eglurder ynglŷn â sut y byddai Gweinidogion yn diffinio llwyddiant, beth oedd eu cynlluniau pendant a ble roeddent yn bwriadu canolbwyntio fwyaf o ymdrech. Gofynnai'r argymhellion diweddarach sut y bwriadent wneud hynny. Er enghraifft, sut y bydd Llywodraeth Cymru'n monitro gwaith byrddau gwasanaethau cyhoeddus i ysgogi manteision economaidd caffael lleol? Sut y bydd yn ateb pryderon busnesau bach sy'n dal i fethu dod yn rhan o brosesau caffael rhy gymhleth? Sut y bydd mwy o gydweithio ar geisiadau ar y cyd yn cael ei gefnogi a'i gymell? Sut y gellir gwella ymgysylltiad â chadwyni cyflenwi? Sut y bydd Llywodraeth Cymru yn monitro ac yn mesur llwyddiant ac yn casglu a rhannu data? A sut y caiff arferion gorau eu rhannu a'u datblygu, rhywbeth na fu'n bosibl ei gyflawni, mae'n ymddangos, mewn 20 mlynedd o ddatganoli?

Mae llawer o ymateb y Llywodraeth yn galonogol. Ym mis Mawrth, nodwyd cyfeiriad teithio'r Llywodraeth mewn adroddiad gan y Gwasanaeth Caffael Cenedlaethol o'r enw 'Cynnydd tuag at ddatblygu tirwedd caffael newydd yng Nghymru', ac mae'n amlwg fod gwaith yn mynd rhagddo, gan gynnwys comisiynu'r Ganolfan Strategaethau Economaidd Lleol, neu CLES yn fyr, i weithio gyda byrddau gwasanaethau cyhoeddus i wella dealltwriaeth o werth lleol gweithgarwch caffael a mireinio eu diffiniad o gaffael lleol. Credaf ei bod yn hen bryd i ddadansoddi gwariant caffael fynd y tu hwnt i ddosbarthiad cod post traddodiadol dim ond cyfrif anfonebau cwmnïau a restrir mewn cyfeiriad yng Nghymru. A gobeithio, wrth ymateb i'r ddadl hon heddiw, y gall y Llywodraeth ddweud mwy ynglŷn â pha bryd y gwelwn ganlyniadau mesuradwy a chadarnhaol o'r gwaith gyda byrddau gwasanaethau cyhoeddus.

Disgwylir i'r cyfnod gwaith presennol redeg y tu hwnt i'r pumed Cynulliad hwn, a disgwylir adolygiad canol tymor ym mis Ebrill 2021, felly mater i Aelodau'r chweched Senedd fydd monitro llwyddiant hirdymor. Mae hon yn broses hir. Yn y rhagair i'n hadroddiad dywedais fod y pwyllgor blaenorol yn ôl yn 2012 wedi galw ar Lywodraeth Cymru i gymryd camau penodol i hybu manteision caffael cyhoeddus i economi Cymru, ac er gwaethaf y camau hynny, rydym yn dal i weld yr un problemau dyrys ac annatod wyth mlynedd yn ddiweddarach. Mae'n dal i fod agweddau diwylliannol tuag at reoli risg yn y sector cyhoeddus sy'n gweithio yn erbyn arloesedd a newid. Ceir diffyg capasiti sgiliau cyson a methiant i ymgysylltu'n gynnar ac yn barhaus â chadwyni cyflenwi lleol.

Dywedodd arbenigwyr o'r byd academaidd a'r sector preifat wrthym fod yr atebion eisoes i'w cael yng Nghymru. Mae ein hymchwiliad yn nodi rhai arferion caffael rhagorol yn y sector tai, ond nid yw arferion da'n trosglwyddo i sectorau eraill o'r economi. Nawr yn fwy nag erioed, mae angen i arian cyhoeddus gylchredeg yng Nghymru o gwmpas yr economi yn hytrach na'i fod yn llifo allan, er mwyn creu prentisiaethau a swyddi a chyfoeth cymunedol a manteision cymunedol eraill, a bwydo i mewn i gadwyni cyflenwi lleol. Dywedodd yr Athro Karel Williams y dylai ymdrechion ganolbwyntio ar sectorau strategol allweddol gyda'r potensial ar gyfer yr effaith fwyaf cadarnhaol yn deillio o benderfyniadau caffael lleol, sectorau fel gofal, adeiladu a bwyd. Fodd bynnag, dywed y Llywodraeth ei bod yn dal i ddilyn dull sector-niwtral, ac y penderfynir ar unrhyw ffocws sector drwy ddadansoddi gwariant caffael hanesyddol a chontractau sydd ar y gweill, a'u datblygu mewn cydweithrediad â rhanddeiliaid. Yn amlwg, dylai data lywio'r broses o wneud penderfyniadau, ond pa mor hyderus yw Gweinidogion y bydd dull mwy eang ac ymarferol yn arwain at ganlyniadau?

Mae angen ymgysylltu cryfach â'r sector preifat hefyd. Cynigiodd Ffederasiwn Busnesau Bach Cymru y dylai Llywodraeth Cymru ehangu ei hymgysylltiad â sefydliadau angori, i gynnwys cwmnïau mwy o faint o'r sector preifat. Dywed y Llywodraeth fod hyn yn digwydd a bod ei hymagwedd at gwmnïau angori yn dal i esblygu. Un ffactor yn llwyddiant model caffael Preston oedd llofnodi datganiadau o fwriad gyda sefydliadau angori'r sector caffael lleol yn ôl y sôn, ond mae ymateb y Llywodraeth yn awgrymu bod byrddau gwasanaethau cyhoeddus yn dal i fod ymhell o fod yn barod i ymrwymo i unrhyw gytundebau o'r fath.

Gwelwn ddarlun cymysg o'r ffordd y mae byrddau gwasanaethau cyhoeddus yn anelu tuag at y nod o sicrhau'r gwariant lleol mwyaf posibl, ac roedd comisiynydd cenedlaethau'r dyfodol yn eithaf negyddol ynglŷn ag i ba raddau y mae deddfwriaeth cenedlaethau'r dyfodol yn llywio penderfyniadau caffael. Felly, mae gwaith byrddau gwasanaethau cyhoeddus a datblygiad cymuned o ymarfer yn cael ei groesawu, a chan fod hwn yn fuddsoddiad parhaus mewn pobl a sgiliau, ac yn ymdrech ar y cyd i geisio newid y diwylliant ym maes caffael cyhoeddus, gobeithio y bydd y mentrau diweddaraf hyn yn dechrau dwyn rhywfaint o ffrwyth o'r diwedd. Edrychaf ymlaen at glywed cyfraniadau'r Aelodau ac ateb y Gweinidog, a fy nghasgliad byr iawn ar y diwedd, Ddirprwy Lywydd.