Ac rydym yn cael rhai llwyddiannau, ond mae rhwystredigaethau hefyd, nid oes amheuaeth ynglŷn â hynny. A chredaf fod Jenny Rathbone yn iawn i herio'r byrddau gwasanaethau cyhoeddus yn hyn o beth. Mae byrdwn y sylwadau hyd yma wedi'u cyfeirio at Lywodraeth Cymru, ond rydym angen dull system gyfan, ac mae gan bob corff cyhoeddus gyfrifoldeb i sicrhau eu bod yn defnyddio eu gwariant er budd eu cymunedau. Ond gadewch inni beidio â bod o dan unrhyw gamargraff ynglŷn â pha mor anodd yw hyn. Unwaith eto, fel y dywedodd Helen Mary, mae angen newid diwylliannol. Rydym wedi cynnwys o fewn y system y syniad y dylem bob amser fod yn cyflawni am y pris isaf, ac nid yw newid hynny'n ymdeimlad o werth cymdeithasol yn rhywbeth y gellir ei wneud yn syml nac yn gyflym, a chredaf fod Russell George, wrth ein herio gan ddweud, 'Pam na fu'n bosibl cyflawni hyn mewn 20 mlynedd o ddatganoli?'—wel, mae'n rhaid i mi ddweud wrtho, nid yw wedi'i gyflawni yn unrhyw ran arall o'r DU ychwaith. A'r rheswm am hynny yw ei fod yn mynd yn groes i raen degawdau o ymarfer—ymarfer ei Lywodraeth ef hefyd, rhaid dweud.

Ond rwy'n credu bod cyfleoedd drwy'r argyfwng. Felly, i roi un enghraifft i'r Senedd, sef caffael cyfarpar diogelu personol drwy'r pandemig. Wel, rydym wedi gallu defnyddio'r argyfwng i dorri drwy fiwrocratiaeth a allai fel arfer arafu pethau i sicrhau o leiaf 20 y cant o gyfarpar diogelu personol gan gyflenwyr o Gymru, ac mae'r pandemig hefyd wedi dangos i ni, o ran nwyddau sy'n hanfodol i les—ac ymwneud â hynny y mae'r economi sylfaenol, yr economi bob dydd; mae'n ymwneud â gwasanaethau sy'n hanfodol i les—rhaid i ni gael gwytnwch yn ogystal â chyflenwad. Oherwydd, pan drawodd y pandemig, roedd yn ddigon hawdd prynu pethau am y gost rataf yn Tsieina, ond pan na allem ei gael allan o Tsieina, roeddem mewn trafferth, a gweithgynhyrchwyr yng Nghymru a'n helpodd i godi o'r twll hwnnw. Ac mae angen inni sicrhau, wrth inni ailadeiladu allan o'r pandemig, fod gwytnwch a chyflenwad lleol a byrhau'r cadwyni cyflenwi rhyngwladol ar flaen ein meddyliau wrth inni adeiladu systemau newydd. Ac mae hynny'n rhywbeth rydym yn gweithio arno.

Ond i roi un enghraifft i chi, rydym wedi bod yn gweithio gyda chwmni peirianneg ym Mhontardawe sydd wedi trosglwyddo eu gweithgarwch i gynhyrchu masgiau. Ond nid yw mor syml â gallu cynhyrchu'r masgiau am bris cystadleuol—cystadleuol â Tsieina—mae angen iddynt hefyd sicrhau y gellir eu caffael o fewn y rheoliadau a'u bod yn bodloni'r safonau ardystio. Ni allwch greu unrhyw hen beth a'i alw'n fasg a'i werthu i'r GIG; rhaid iddo fodloni safonau rheoleiddio ac mae proses hir i fynd drwyddi i gael y tystysgrifau hynny. Nawr rydym wedi bod yn gweithio'n brysur iawn gyda'r cwmnïau hyn i'w cael drwy'r rhwystrau hynny, ac rydym yn gobeithio cael canlyniad llwyddiannus. Lle na fyddech yn cael ffatri arall i agor ym Mhontardawe, gallwn ddefnyddio'r hyn sydd yno drwy wariant cyhoeddus i sicrhau bod gwerth yn cael ei sicrhau o fewn economi Cymru. Ond rwy'n rhoi honno fel enghraifft i'r Aelodau, dim ond er mwyn deall y broses y mae'n rhaid mynd drwyddi—yr holl elfennau sy'n rhaid eu rhoi yn eu lle i lwyddo. Mae angen parodrwydd polisi caffael a gweithwyr proffesiynol i gaffael yn lleol. Mae angen i chi allu cael pris ar bwynt sydd o fewn awydd y sector cyhoeddus i wario. Mae angen i chi sicrhau bod y mesurau i gyd ar waith o ran rheoleiddio ac ardystio.

Ac mae hynny yr un mor wir gyda bwyd. Cyfarfûm â Castell Howell ddoe, gyda swyddogion fel mae'n digwydd, i geisio deall sut y gallwn annog prynu mwy o fwyd o fewn economi Cymru. Mae'r gwaith y soniodd Russell George amdano yn y dechrau, gan y Ganolfan Strategaethau Economaidd Lleol, wedi gwneud dadansoddiad i ni ar wariant ar fwyd yn economi Cymru, a gwyddom fod tua hanner yr holl arian a werir ar fwyd yng Nghymru drwy'r GIG yn mynd i gyflenwyr o Gymru, ond mae tua hanner yn llifo allan o Gymru, ac ym mron pob un o'r achosion hynny, mae yna gyflenwyr o Gymru a allai gyflawni'r contractau hynny. Felly, beth sy'n ein hatal rhag symud hynny i mewn i'r economi leol? Wel, mae nifer o bethau, ac rydym yn gweithio drwyddynt yn systematig nawr gyda chleientiaid, gyda byrddau gwasanaethau cyhoeddus, ac rydym wedi gwneud cynnydd. Mae COVID wedi arafu pethau, mae wedi torri ar ein traws—yn ddealladwy, rwy'n credu, oherwydd mae'r byrddau gwasanaethau cyhoeddus wedi bod yn canolbwyntio ar ymdrin â'r argyfwng o ddydd i ddydd, ac nid yr hyn sy'n dod yr ochr arall iddo. Ond rydym wedi ailafael ynddi; rydym bellach yn gwneud cynnydd gyda phum clwstwr byrddau gwasanaethau cyhoeddus.

I fynd i'r afael â phwynt Jenny Rathbone ynglŷn â bwyd, credaf ei bod yn llygad ei lle ynglŷn â sicrhau bod gennym arddwriaeth a gynhyrchwyd yng Nghymru y gellir ei chyflenwi i ysgolion ac ysbytai Cymru. Mae gennym brosiect drwy'r gronfa her arbrofol yn sir Gaerfyrddin i gael bwyd lleol ar blatiau lleol, ond hefyd, o ran garddwriaeth, rydym wedi ariannu—soniodd am symiau bach o arian, ond rydym wedi rhoi ychydig llai na £0.5 miliwn o arian tuag at brosiect sy'n defnyddio amaethyddiaeth amgylcheddol reoledig ar gyfer tri safle ledled Cymru i geisio tyfu cnydau mewn dull anghonfensiynol, prosiect sydd â photensial gwirioneddol yn ein barn ni, ac mae'r gwaith hwnnw wedi dechrau, a byddwn yn hapus i roi'r wybodaeth ddiweddaraf iddi am yr hyn sy'n digwydd yno.FootnoteLink