13. Dadl: Adroddiad y Grŵp Cynllunio Etholiadau

Part of the debate – Senedd Cymru am 8:15 pm ar 17 Tachwedd 2020.

Danfonwch hysbysiad imi am ddadleuon fel hyn

Photo of Mark Drakeford Mark Drakeford Labour 8:15, 17 Tachwedd 2020

(Cyfieithwyd)

Rydym ni'n gwybod bod yna bobl yng Nghymru sy'n ofni am eu hiechyd eu hunain oherwydd y coronafeirws. Gobeithio y byddan nhw'n defnyddio pleidlais bost, ond, i rai pobl, mae mynd i'r orsaf bleidleisio a bwrw eich pleidlais yn bersonol yn rhan bwysig iawn o'u cyfraniad i ddemocratiaeth, ac yr wyf i eisiau iddyn nhw allu gwneud hynny ym mis Mai y flwyddyn nesaf heb ofni y gallan nhw beryglu eu hunain drwy wneud hynny, ac mae dyddiau estynedig o allu pleidleisio dim ond yn cynnig yr opsiynau hynny i bobl fynd ar adegau tawelach, nid i deimlo y byddan nhw'n ciwio gyda llawer o bobl eraill. Mae'n syml iawn—. Rwy'n credu mai Huw Irranca-Davies a ddywedodd mai estyniad ymarferol ydoedd i sicrhau y gellir cynnal etholiad o'r fath yn ddiogel.

Nid wyf yn rhannu pryderon arweinydd yr wrthblaid am fwy o bleidleisio trwy ddirprwy, ond mae ef yn adleisio, fe wyddom ni, y thema atal pleidleiswyr y mae ei blaid wedi'i mabwysiadu gan eu ffrindiau yn America. Rwy'n benderfynol y byddwn ni, wrth gynnal etholiad ym mis Mai y flwyddyn nesaf, yn gwneud popeth o fewn ein gallu i sicrhau y gall pob dinesydd o Gymru sy'n dymuno cymryd rhan wneud hynny ac y gallan nhw arfer eu hawliau democrataidd, a dyna ochr y ddadl y bydd Llywodraeth Cymru yn pwyso a mesur.

Wrth gwrs, nid Llywodraeth Cymru sy'n cynnal yr etholiadau, ac ni ddylem ni ychwaith. Cynhelir etholiadau gan swyddogion canlyniadau yn y gwahanol awdurdodau lleol, ac nid fy lle i yw ateb nifer o'r cwestiynau a ofynnwyd yn ystod y ddadl. Byddai'n gwbl amhriodol pe byddem nhw ar fy nghyfer i. Mater i'r bobl sy'n gyfrifol, nad ydyn nhw'n aelodau o unrhyw blaid wleidyddol ac nad oes ganddyn nhw fuddiant o'r math hwnnw mewn etholiad, yw gwneud y penderfyniadau ymarferol hynny. Rhan o'r rheswm dros sefydlu grŵp a oedd yn cyfuno pleidiau gwleidyddol â gweinyddwyr etholiadau yw sicrhau bod y rhai hynny y mae'n rhaid iddyn nhw, yn y pen draw, gynnal ein hetholiadau, yn gwneud hynny wedi'u llywio gan farn y rheini ohonom ni sy'n cymryd rhan ym musnes ymarferol democratiaeth.

Y gwahaniaeth mwyaf yn y drafodaeth yw a oes angen i ni gymryd y cam rhagofalus o ddod â Bil gerbron y Senedd ai peidio, yn erbyn y posibilrwydd sydd o bosib yn fach, ond sy'n amhosibl ei anwybyddu y gallai amgylchiadau ym mis Mai y flwyddyn nesaf fod mor anodd fel na fyddai'n bosibl cynnal etholiad yn ddiogel ac yn agored yn ddemocrataidd. Unwaith eto, mae arweinydd yr wrthblaid yn dweud na all weld unrhyw reswm pam na allai ddigwydd, ac eto roedd ei Lywodraeth ef, yn gynharach eleni, yn gweld pob rheswm pam y bu'n rhaid gohirio etholiadau ar gyfer awdurdodau lleol, meiri, comisiynwyr yr heddlu a throseddu yn Lloegr.

Y cyfan yr ydym ni'n ei ddweud yw y dylai'r Senedd fod â'r un trefniant wrth gefn rhag ofn y gallai fod yn angenrheidiol. Prin ein bod bythefnos allan o'r cyfnod atal byr a gawsom ni yma yng Nghymru, lle'r oedd pobl wedi'u gorchymyn i aros gartref a pheidio â gadael eu cartrefi heblaw am nifer cyfyngedig iawn o resymau. A yw'n bosibl i unrhyw un yn y Senedd hon fod mor gwbl hyderus fel eu bod yn gwybod am drywydd y coronafeirws dros y misoedd i ddod fel y gallan nhw ddweud wrthym heb unrhyw amheuaeth o gwbl na fyddwn ni efallai'n wynebu'r mathau hynny o anawsterau eto'r flwyddyn nesaf? Rwy'n gobeithio'n llwyr na fyddwn ni, rwyf i yn sicr eisiau bod ag etholiad ar 6 Mai, ond ni fyddai'n gyfrifol—ni fyddai'n gyfrifol o gwbl i beidio â dod i'r Senedd gyda chynigion a fyddai'n caniatáu i'n hetholiad gael ei gynnal mewn ffordd ddiogel, mewn ffordd drefnus, a chyda'r cyfle gorau posibl y bydd pobl yng Nghymru'n teimlo y gallan nhw gymryd rhan ynddo. Dywedodd Adam Price na allwn ni gymryd unrhyw beth yn ganiataol, ac rwy'n cytuno â hynny. Rwy'n credu ei fod yn gam rhagofalus synhwyrol a chyfrifol i'w gymryd. Rydym ni'n cynnwys mesurau diogelu ynddo, fel yr awgrymais yn fy sylwadau agoriadol. Byddai'n rhaid i'r Llywydd gyflwyno cynigion, byddai'n rhaid iddyn nhw sicrhau mwyafrif o ddwy ran o dair ar lawr y Senedd, a byddai pob Aelod yn cael cyfle i ddweud eu dweud ar y pryd pe byddai'r amgylchiadau hynny'n berthnasol.

Yn olaf, Llywydd, mae nifer o'r Aelodau wedi codi mater etholiad a fyddai'n gyfan gwbl drwy'r post. Ni chafodd ei godi gan unrhyw blaid wleidyddol yn ystod ystyriaethau'r grŵp, hyd y gwn i. Yn sicr, nid oes unrhyw beth yn ei gylch yn adroddiad y grŵp, felly nid yw'n fater lle gallaf gynghori'r Senedd gan nad yw, hyd y gwn i, wedi'i ystyried gan y grŵp a sefydlwyd i ystyried hyn. Rwy'n gwybod nad yw pawb yn barod i bleidleisio drwy'r post, ac, er y gall fod rhai manteision i etholiadau sy'n gyfan gwbl drwy'r post, nid wyf yn credu y dylem ni wneud rhagdybiaeth hawdd taw dim ond manteision sydd yna ac nad oes anfanteision. Yn sicr, hoffwn i weld cyngor swyddogion canlyniadau a'r bobl hynny y byddai'n rhaid iddyn nhw wireddu'r uchelgais hwnnw'n ymarferol cyn cynghori Aelodau yma ohonynt.

Yn y cyfamser, gofynnir i'r Aelodau nodi adroddiad y grŵp, ac rwy'n ategu y diolchiadau y mae eraill wedi'u rhoi i gynrychiolwyr pleidiau gwleidyddol, ond yn enwedig i'r rheini sy'n gyfrifol am gynnal etholiadau'n ddiogel ac yn briodol, am y cyngor y maen nhw'n ei roi i ni. Rwy'n siŵr y byddwn yn dychwelyd at y mater hwn dros y misoedd sydd i ddod.