Part of the debate – Senedd Cymru am 5:00 pm ar 9 Rhagfyr 2020.
Rwy'n sicr yn sylweddoli bod y Llywodraeth yn gweithio mewn amgylchiadau eithriadol o anodd yma, ond daw ein gwaith craffu'n bwysicach ar adeg fel hon. Mae'n ymwneud â cheisio annog gwell penderfyniadau, felly gadewch imi fynd drwy ein gwelliannau i gynnig y Llywodraeth. Mae'r tri cyntaf yn ymdrin â'r meysydd sydd wedi bod yn fwyaf o dân ar groen rhan sylweddol o'r farn gyhoeddus—y rheolau ynghylch lletygarwch. I fod yn glir, ni fyddwch yn fy nghlywed i, nac unrhyw un o fy nghyd-Aelodau'n dweud y dylai'r cyfnod cyn y Nadolig fod yn unrhyw beth tebyg i normal. Nid wyf yn clywed y sector lletygarwch yn dweud hynny ychwaith, a chyda lefelau heintio a chyfraddau profion positif yn codi fwy neu lai ym mhobman, mae'n rhaid inni edrych ar sut y mae pob agwedd ar y ffordd rydym yn byw ein bywydau yn effeithio ar ledaeniad y feirws, o waith i deithio i hamdden ac ie, y ffordd rydym yn rhyngweithio â'r sector lletygarwch ac yn ei fwynhau. Mae cyfyngu ar gyswllt personol a chysylltiad posibl rhwng pobl, yn enwedig yn hwyr yn y nos pan fo'r hwyliau'n well, gadewch i ni ddweud, yn gwneud synnwyr mewn sawl ffordd.
Ond graddau'r cyfyngiadau rydym yn eu cwestiynu yma. Rydym yn cwestiynu a yw'r Llywodraeth wedi gwneud pethau'n iawn. Mae'r gwaharddiad llwyr ar alcohol, er enghraifft, wedi gwneud i lawer o bobl gwestiynu'r rhesymeg, a gall hynny arwain at danseilio ymddiriedaeth. Gall unigolion o bedair aelwyd gyfarfod am goffi. Ni all hyd yn oed un unigolyn gael peint tawel yn yr un sefydliad. Nawr, rwy'n gwybod nad pobl sy'n cael peint tawel yw'r hyn y mae'r Llywodraeth yn poeni amdano, ond maent yn dal i gael eu heffeithio hefyd, ac mewn cyferbyniad llwyr, gall archfarchnadoedd ddal i werthu cymaint o alcohol ag y maent yn ei ddymuno tan yn hwyr gyda'r nos. Unwaith eto, gall pobl o bedair aelwyd gael cinio, ond ni all pâr sy'n byw gyda'i gilydd gael pryd o fwyd gyda'r nos. Rydym yn awgrymu efallai nad oes angen gwaharddiad llwyr ar alcohol. Gellir caniatáu prydau gyda'r nos hyd at 8 o'r gloch, dyweder, gan ganiatáu i rywfaint o fasnach ddigwydd. A chofiwch fod y sector cyfan wedi gweithio'n galed tu hwnt ac wedi buddsoddi'n helaeth hefyd, i geisio gweithio'n ddiogel rhag COVID.
Ond dyma'r allwedd—a chyfeiriaf at ein gwelliant arall: beth yw'r dystiolaeth, y dystiolaeth benodol, ar y niwed a achosir gan fwytai er enghraifft? Ar y rheswm pam y mae cau'r holl letygarwch am 6 o'r gloch yn cyfrannu at y nodau cyffredinol, yn hytrach nag amser diweddarach efallai? Beth yw'r nodau hynny—yr amcanion penodol? Beth yw'r trothwyon y gallwn edrych ymlaen atynt ar gyfer llacio mesurau? Mae ein gwelliant 15 yn dweud,
'y dylid cyhoeddi cyngor diweddaraf cell cyngor technegol Llywodraeth Cymru, ynghyd â'r holl ddata sy'n cefnogi'r penderfyniadau polisi, ochr yn ochr ag unrhyw gyhoeddiad ar gyfyngiadau coronafeirws cenedlaethol pellach, neu cyn cyhoeddiad o'r fath.'
Mae hyn mor bwysig, ac mae wedi bod yn dda clywed galwadau am gyhoeddi tystiolaeth yn amserol oddi ar feinciau ochr y Llywodraeth hefyd.
Cyfeiriaf hefyd at welliant 17. Rydym yn gwneud rhai awgrymiadau heddiw yn seiliedig ar ymchwil, onid ydym? Ar arfer gorau mewn mannau eraill, ac yn y blaen. Ond rydym yn gofyn yma am allu cael modelau gan wyddonwyr a chynghorwyr y Llywodraeth ar ein cynigion amgen. Mae'n amlwg fod hwn yn welliant yn yr ysbryd o sicrhau, neu geisio cyflawni, y canlyniadau gorau i Gymru—rhywbeth y dylem i gyd fod yn ei geisio.
Mae apêl i'r Ceidwadwyr yno hefyd: dewch â'ch cynigion at y bwrdd. Nid yw siarad gwag a brygowthan yn gwneud y tro yn y pandemig hwn, ac mae bychanu risgiau i iechyd yn cynyddu risgiau i iechyd. Gwae chi os gwnewch chi hynny. Byddwn yn pleidleisio o blaid eich gwelliannau heddiw. Mae nifer ohonynt, fel ein rhai ni, yn galw am fwy o dystiolaeth er enghraifft, ond rwy'n rhoi un cafeat mawr. Rydym yn pleidleisio dros welliant 2 oherwydd ein bod yn gweld yr angen i ymateb mewn gwahanol ffyrdd mewn gwahanol rannau o Gymru, ond gall hynny fynd y ddwy ffordd. A dweud y gwir, ar hyn o bryd mae hynny'n debygol o olygu'r angen am fesurau ychwanegol mewn rhai mannau, mwy o gymorth i hunanynysu, mwy o adnoddau i helpu cymunedau lle ceir nifer uchel o achosion o'r feirws.
Byddwn yn ymatal ar gynnig dadl y Ceidwadwyr ei hun. Rwy'n credu ein bod wedi mynegi ein safbwynt yn eithaf clir yn y ffordd rydym yn pleidleisio ar y gwelliannau eraill, ac er ein bod yn gytûn ar rai elfennau rwyf wedi'u hamlinellu yno, ni all hyn ymwneud ag atal cyfyngiadau'n gyfan gwbl. Nid wyf yn meddwl bod neb ym maes lletygarwch hyd yn oed, fel y dywedais, yn galw am hynny mewn gwirionedd. Yr hyn rydym ei eisiau yw ailfeddwl ynglŷn â rhai elfennau, ac mae'n amlwg y byddai awgrymu codi'r holl gyfyngiadau nawr yn niweidiol i iechyd. Nid dyma'r adeg, fel y clywsom rai ar feinciau'r Ceidwadwyr yn awgrymu, i esgus bod rhannau o Gymru rywsut yn ddiogel rhag y feirws hwn—nid yw hynny'n wir—a diolch byth, mae rhannau o'r wlad yn gwneud yn well nag eraill, gan gynnwys fy etholaeth i, ond mae atal yn well na gwella yn amlach na pheidio.