3. Datganiad gan y Gweinidog Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol: Y wybodaeth ddiweddaraf am Goronafeirws

Part of the debate – Senedd Cymru am 12:35 pm ar 30 Rhagfyr 2020.

Danfonwch hysbysiad imi am ddadleuon fel hyn

Photo of Vaughan Gething Vaughan Gething Labour 12:35, 30 Rhagfyr 2020

(Cyfieithwyd)

Diolch. Fe geisiaf ruthro drwy gymaint o'r 12 cwestiwn ag y gallaf, Lywydd. I ddechrau, nid yw Cymru ar ei hôl hi o'i chymharu â gwledydd eraill y DU mewn perthynas â'r rhaglen frechu, ac fe welwch hynny pan gyhoeddir y ffigurau swyddogol yfory. Mae'n bwysig ein bod yn cymharu tebyg â'i debyg ac nad ydym yn cael ein camarwain gan adroddiadau yn y wasg. 

Ar bobl dros 80 oed mewn cartrefi gofal, rydym eisoes yn brechu pobl dros 80 oed ac mewn cartrefi gofal. Sylwaf gyda rhywfaint o ofid nad yw'r trydariad hollol gamarweiniol gan arweinydd eich plaid wedi'i gywiro. Ar hynny, nid yw preswylwyr cartrefi gofal wedi cael eu gadael ar ôl. 

Ar gyngor y Cyd-bwyllgor ar Imiwneiddio a Brechu, mae hwnnw'n dal i fod yn weithredol. Eu cyngor hwy, a'r cyngor a gawsom gan y rheoleiddiwr ynglŷn â defnyddio'r brechlyn a'i gymeradwyaeth yw y gellid gadael bwlch o hyd at 12 wythnos. Mae pob un o'r pedwar prif swyddog meddygol ledled y Deyrnas Unedig wedi cadarnhau bod bwlch o 12 wythnos yn briodol, felly bydd pobl yn dal i gael eu hail ddos ond ymhen 12 wythnos. Mae hynny mewn gwirionedd yn golygu y gallwn roi budd yr imiwnedd y mae'r dos cyntaf yn ei gynnig i fwy o bobl yn gyflymach, oherwydd ni fydd angen i ni ddal ail ddos yn ôl, o ran yr amodau y mae'r rheolyddion wedi'u rhoi ar gymeradwyo nid yn unig brechlyn Rhydychen ond yr un Pfizer-BioNTech sydd eisoes wedi'i gymeradwyo.  

Mae contractau gofal sylfaenol yn eu lle ar gyfer brechu. Bydd hynny, yn fwyaf amlwg, yn cynnwys fferylliaeth gymunedol ac ymarfer cyffredinol. Rydym wedi cael sgyrsiau adeiladol iawn wrth gynllunio ar gyfer hyn gyda chontractwyr gofal sylfaenol, ac rwy'n ddiolchgar iawn iddynt.

Mae timau brechu'n ehangu. Mae hynny'n cynnwys partneriaeth gadarnhaol a pharhaol iawn gyda'r fyddin, sydd, fel y dywedais droeon, wedi bod yn barod iawn i helpu drwy hyn i gyd. Mae gennym berthynas waith dda gyda chynllunwyr milwrol a byddwn yn manteisio ar y cynnig o rywfaint o gymorth milwrol i helpu i gyflwyno'r brechlyn hefyd.

Mae gweithwyr iechyd a gofal cymdeithasol rheng flaen eisoes yn y grwpiau blaenoriaeth presennol. Mae gennym oddeutu 360,000 o bobl yn y ddau grŵp blaenoriaeth presennol sydd eisoes yn cael y brechlyn. Mae'n nifer eithaf mawr i weithio drwyddo. Maent eisoes yn cynnwys ein gweithwyr iechyd rheng flaen, felly maent eisoes yn rhan o'r hyn rydym yn ei wneud ac rydym yn dilyn cyngor y Cyd-bwyllgor ar Imiwneiddio a Brechu. Nid ydym am ymyrryd â hynny'n sydyn er mwyn dadflaenoriaethu aelodau o'r cyhoedd sy'n agored i niwed. Bydd darparu'r brechlyn ar raddfa fawr yn gyflym yn ein helpu i leihau nifer y marwolaethau ymhlith rhai o'n dinasyddion mwyaf agored i niwed, a byddwn yn sicr yn gwneud hynny, yn ogystal â diogelu ein staff rheng flaen.

Ar gapasiti gofal critigol, fel y dywedais yn fy natganiad, y gwn eich bod wedi cael copi ohono ymlaen llaw, mae'r capasiti'n amrywio o ddydd i ddydd oherwydd ei fod mor ddibynnol ar staff. Staff yw'r ffactor cyfyngol, ac nid yw cyfraddau absenoldeb o dros 10 y cant yn anghyffredin ar draws ein gwasanaethau—a mwy, mae arnaf ofn, o fewn y gwasanaeth ambiwlans. Felly, dyna'r ffactor cyfyngol mwyaf sydd gennym, a dyna pam rwy'n anobeithio'n wirioneddol pan fo rhai pobl yn cymryd arnynt eu bod yn arbenigwyr ar ystadegau ac yn honni bod llawer o gapasiti rhydd ar gael yn ein gwasanaeth iechyd. Nid yw hynny'n wir. Mae pob dewis a wnawn i gynyddu capasiti gofal critigol yn golygu nad yw gweithgarwch arall y GIG yn mynd rhagddo, ac rydym wedi ein cyfyngu'n fawr gan argaeledd staff. Mae hwnnw hefyd yn ffactor real a sylweddol o ran yr heriau sy'n wynebu cydweithwyr yn y sector gofal cymdeithasol.

Ar Ymddiriedolaeth Gwasanaethau Ambiwlans Cymru a'r fyddin, fe gytunais ac fe gymeradwyais y dull o ddefnyddio'r fyddin i gynorthwyo, a chaiff hynny ei adolygu yn hytrach na chael terfyn caled o fewn hynny. Fel y dywedais, rwy'n ddiolchgar iawn am y ffordd y mae'r fyddin a'u cydweithwyr eraill yn y lluoedd arfog wedi gallu gwneud llawer iawn i gefnogi ymdrechion nid yn unig y gwasanaeth ambiwlans ond yn fwy cyffredinol hefyd.

Ar adroddiadau yn y wasg am restr ddymuniadau, nid oedd y rhain yn eitemau angenrheidiol. Darperir eitemau sylfaenol gan y gwasanaeth iechyd. Nid oes methiant yn y ddarpariaeth sylfaenol o eitemau y mae ein staff yn dibynnu arnynt. Rwy'n credu y dylem fod yn falch iawn o'r hyn y mae ein GIG wedi'i wneud i arfogi ein staff ar adegau anodd iawn drwy gydol y pandemig hwn, a gobeithio na fydd yr Aelodau'n cael eu bachu gan stori ddisylwedd y gwelodd y bwrdd iechyd o'i harchwilio nad oedd hi'n apêl ar bobl i ddarparu eu heitemau sylfaenol eu hunain y byddai eu hangen arnynt.

Ar ailddechrau addysg, rydym yn dal i ddisgwyl dychwelyd yn ôl y bwriad, gyda dychweliad graddol i ysgolion, ynghyd â'r profion cyfresol y byddwn yn eu cyflwyno. Bydd sgyrsiau pellach rhwng llywodraeth leol, y Gweinidog addysg ac undebau llafur perthnasol yn y maes i roi hyder i bobl a fydd am ddychwelyd i'r gwaith, ond hyder hefyd i rieni a dysgwyr. Ac mae o fudd i bawb ohonom fod plant yn dychwelyd i'r ysgol, oherwydd rydym yn cydnabod y niwed gwirioneddol y gellid ei wneud os nad yw plant yn yr ysgol. Nid yw'r cartref bob amser yn lle diogel i bob plentyn, ond gwyddom hefyd fod—[Anghlywadwy.]—o ran iechyd meddwl a lles plant a phobl ifanc. Gwyddom hefyd y gall hyn gael effaith wirioneddol ar eu gallu i gael cymwysterau da ar ddiwedd y flwyddyn hon. Ac yn y sgyrsiau a gefais ddoe gyda'n cynghorwyr gwyddonol a'r prif swyddog meddygol, nid oes dim ar gael inni yn y dystiolaeth sy'n awgrymu na ddylai ysgolion agor hyd yn oed gyda'r amrywiolyn newydd mewn cylchrediad ehangach, oherwydd dylai'r un mesurau rheoli fod yn effeithiol o'u cyflawni'n gywir.

Nawr, ar y pwynt ynglŷn â chyhoeddi map o'r amrywiolyn newydd, rwy'n disgwyl i hwnnw gael ei gyhoeddi mewn adroddiad gan y grŵp cynghori technegol yn y dyfodol. Caiff ei gyhoeddi cyn gynted â phosibl. Fel y dywedais wrth lefarwyr wrth ddarparu'r briff, rwy'n credu y byddai'n ddefnyddiol pe bai'r wybodaeth am hyn yn helpu pobl i ddeall beth sy'n digwydd gyda lledaeniad yr amrywiolyn newydd ledled y wlad.

Ond i droi at eich cwestiwn olaf, yn ôl yr hyn a ddeallaf, dim ond pedwar labordy yn y DU sy'n gallu profi am yr hepgoriad—y newid yn y dilyniant genetig sy'n ein galluogi i ddeall a yw'r amrywiolyn newydd yn debygol o fod yn bresennol. Mae tri o'r rheini'n labordai goleudy sy'n derbyn profion o Gymru; mae'r llall yn labordy goleudy yn yr Alban. Ac mae hynny'n golygu ein bod bellach yn anfon mwy o'n samplau i gael dealltwriaeth fwy cynrychioliadol o ble mae'r amrywiolyn newydd wedi lledu at y tri labordy y mae gennym fynediad atynt, i ddeall yn gliriach i ba raddau y mae'r amrywiolyn newydd yn bresennol neu i weld a yw'n dod yn gryfach, oherwydd yn Lloegr, maent bellach yn credu mai dyma yw'r rhan fwyaf o COVID. Felly, nid amrywiolyn newydd ydyw mwyach, ond yr hyn sy'n mynd i fod yn achosion COVID arferol, ac mae hynny ynddo'i hun yn destun pryder gwirioneddol ac yn creu problemau gwirioneddol i bob un ohonom ar draws y sector iechyd a gofal ledled y DU. Diolch, Lywydd.