Mae bron i 11 mis ers canfod y claf COVID cyntaf yma yng Nghymru. Ers hynny, mewn blwyddyn na welwyd mo'i thebyg, mae ein gweithlu GIG a gofal cymdeithasol wedi ymdrechu i wneud popeth yn eu gallu i'n cadw'n ddiogel. Maent wedi wynebu heriau a phwysau na ellir eu dychmygu, ac i lawer, mae'r straen wedi gadael ei ôl arnynt yn bersonol ac ar eu teuluoedd. Roeddwn am ddefnyddio fy amser heddiw i ddod â'u profiadau o'r pandemig hwn i Siambr y Senedd. Mae gennym ddyletswydd i ddeall realiti'r sefyllfa y mae ein cyfreithiau yn ei chreu, a'r effaith y mae'n ei chael ar iechyd a lles y rhai sy'n gwneud popeth yn eu gallu i ofalu amdanom. Mae llawer o staff rheng flaen y GIG, ar ôl gorffen eu sifftiau, wedi defnyddio eu sefyllfa i roi gwybod i lawer ohonom beth yw eu profiadau, gan herio camwybodaeth a chanfyddiadau anghywir. Mae clywed gan y rhai ar y rheng flaen yn hanfodol.

Dau o'r rhai sydd wedi gwneud cymaint yw'r meddyg ymgynghorol uned therapi dwys, Dr Ami Jones, a'r gweithredwr theatr, Glenn Dene. Yn ddiweddar, maent wedi cyhoeddi llyfr lluniau, Behind the Mask: The NHS Family and the Fight with COVID-19. Mae'r holl elw'n mynd at elusennau'r GIG. Bydd llawer ohonoch wedi gweld y lluniau a dynnwyd gan Glenn yn y newyddion yn ddiweddar. Mae'r llyfr yn manylu ar y realiti torcalonnus y tu mewn i Nevill Hall ac Ysbyty Athrofaol y Faenor, gan ddarlunio'r goleuni a'r tywyllwch, y frwydr ddirdynnol a'r llygedyn o obaith, a dangos gwirionedd real a thrychineb yr argyfwng hwn i ni. Mae rhai ffotograffau'n dangos eiliadau calonogol, fel staff yn cynnal ei gilydd yn dyner drwy adegau anodd a babanod yn cael eu geni. Ond mae lluniau mwy dirdynnol yn cynnwys cleifion COVID ar beiriannau anadlu a chorff ar droli corffdy. Roeddwn wedi gobeithio gallu dangos y lluniau wrth i mi siarad heno, ond nid ydym yn gallu gwneud hynny, yn anffodus. Fodd bynnag, byddaf yn dangos rhai ohonynt ar fy nghyfryngau cymdeithasol. Yn ei geiriau ei hun, dywed Dr Ami Jones:

Mae'n debyg mai dyma un o'r adegau gwaethaf—a'r gorau hefyd—yn hanes y GIG. Mae'r ffordd y mae timau wedi dod at ei gilydd i addasu a goresgyn yn gadarnhaol iawn—ond mae'n amlwg yn gyfnod tywyll yn y GIG. Felly tristwch a hapusrwydd pan fyddwch chi'n edrych nôl ar y lluniau.

Nôl yn ystod y gwanwyn y llynedd, arweiniodd ymddangosiad COVID-19 at weld llawer o brosesau yn y GIG a fyddai fel arfer wedi cymryd blynyddoedd i'w gweithredu yn cael eu rhoi ar waith o fewn wythnosau'n unig. Mae hynny yr un mor wir i staff. Maent wedi addasu, hyfforddi ac ysgwyddo cyfrifoldebau newydd. Maent wedi wynebu'n ddi-gwestiwn yr heriau y mae COVID wedi'u creu. Mae'r rhai sydd wedi dechrau o'r newydd wedi cael 10 mlynedd o brofiad mewn chwe mis. Mae Dr Ami Jones yn disgrifio dechrau'r ymateb i'r pandemig fel hyn:

Symudodd yr ysbyty'n gyflym. Ad-drefnwyd wardiau a nodwyd mannau y gellid eu troi'n unedau therapi dwys newydd. Rhannwyd yr ysbyty yn ardal lle gellid trin cleifion COVID ac ardaloedd lle byddai cleifion eraill yn parhau i dderbyn gofal meddygol. Er bod llawdriniaethau dewisol ac apwyntiadau clinigol rheolaidd wedi cael eu canslo a bod COVID yn ymddangos fel pe bai'n cael y sylw i gyd, roedd pobl yn dal i fod angen llawdriniaeth frys, ac roedd menywod yn dal i fod angen rhoi genedigaeth. Yr hyn a oedd yn rhyfedd am y rhan fwyaf o'r cleifion hyn oedd eu bod mor ifanc a heini o gymharu â'n poblogaeth arferol mewn unedau therapi dwys, ond yn fuan cawsom wybod nad oes neb yn berffaith ddiogel rhag COVID.

Yn gwbl briodol, roedd ofn ar gleifion wrth feddwl am fynd ar beiriant anadlu, ac rydym bob amser wedi ceisio gwneud amser i'r claf ffonio neu wneud galwad fideo adref a siarad ag anwyliaid cyn i ni fynd â hwy i'r uned therapi dwys. Yn anffodus, gwyddom na fydd tua 50 y cant o'r cleifion sy'n mynd i mewn i uned therapi dwys oherwydd COVID yn dod oddi yno, felly mae ychydig funudau gwerthfawr i'r claf siarad â'u teuluoedd neu hyd yn oed i weld eu teuluoedd yn hanfodol, os yn bosibl. Pan nad yw perthnasau'n cael mynd i mewn i'r ysbyty, mae gorfod gwneud hyn dros y ffôn yn dorcalonnus, ac mae'n debyg mai dyna'r peth creulonaf oll. Ond ni fydd y claf yn marw ar ei ben ei hun. Bydd y nyrsys yno bob amser, yn dal eu dwylo ac yn siarad â hwy tan y diwedd.