Part of the debate – Senedd Cymru am 7:25 pm ar 9 Chwefror 2021.
Nid ydym wedi ei drafod rhyw lawer yn y ddadl hon, ond bu llawer o graffu ar ein setliad cyfalaf, ac mae'n werth cydnabod yn y fan honno ein bod ni wedi cael cynnydd o £60 miliwn i'n cyllideb gyfalaf gyffredinol, ond hefyd gostyngiad o £191 miliwn o gyfalaf trafodiadau ariannol. Felly, yn gyffredinol, mae ein cyllid cyfalaf wedi gostwng £131 miliwn yn 2021-22. Felly, rwy'n credu bod hynny hefyd yn dangos rhai o'r heriau y byddwn ni'n eu hwynebu wrth symud ymlaen.
Dywedodd llefarydd y Ceidwadwyr fod y pandemig wedi tynnu sylw at ddatganoli. Wel, byddwn i'n sicr yn cytuno ag ef ynglŷn â hynny, ac, yn sicr, dyma'r tro cyntaf i lawer o Weinidogion Whitehall sylwi ar ddatganoli. Ac a dweud y gwir, nid ydyn nhw'n ei hoffi, oherwydd eu bod nhw'n gweld penderfyniadau'n cael eu gwneud yng Nghymru er lles pobl Cymru, a bod hynny'n cynnwys y penderfyniadau ariannol yr ydym ni wedi bod yn eu gwneud drwy gydol y pandemig hwn. Mae'r pandemig hefyd wedi tynnu sylw, wrth gwrs, at Lywodraeth y DU, ac mae llawer wedi dweud eu bod nhw wedi gweld lefel o ffrindgarwch y maen nhw'n anghyfforddus iawn ag ef, ac mae wedi tynnu sylw at wastraff gan Lywodraeth y DU hefyd. Felly, rwyf i'n credu y bu'n addysgiadol yn yr ystyr hwnnw—i gael y sylw hwnnw ar y Llywodraethau datganoledig a Llywodraeth y DU hefyd.
Ac roedd yn arbennig o sarhaus clywed gan lefarydd y Ceidwadwyr am ei bryderon ynglŷn â'r gymuned ffermio a'i awgrym nad yw Cymru wedi ei siomi gan Lywodraeth y DU, oherwydd, wrth gwrs, ein bod ni. Mae ffermwyr a'n cymunedau gwledig yng Nghymru wedi eu gadael yn brin o £137 miliwn o ganlyniad i benderfyniadau Llywodraeth y DU. Ar 27 Tachwedd, ysgrifennais at Brif Ysgrifennydd y Trysorlys i ofyn iddo am adolygiad o'r trosglwyddiad pileri, yn gofyn i'r cyllid ffermydd o £42 miliwn gael ei ddychwelyd i Gymru. Mae'n fis Chwefror, ac nid wyf i wedi cael ymateb ffurfiol i'r cais hwnnw o hyd, ac rwyf ar ddeall y bydd hyn yn cael ei adlewyrchu yn amcangyfrifon atodol Llywodraeth y DU erbyn hyn. Ond rwyf i yn deall bod y cais hwnnw i'r £42 miliwn hwnnw gael ei ddychwelyd atom wedi ei wrthod, sy'n siomedig dros ben. Pe byddai Llywodraeth y DU wedi disodli cyllid yr UE yn llawn, byddai Cymru wedi bod mewn gwell sefyllfa i fuddsoddi yn ein rhaglen datblygu gwledig ddomestig. Mae'n drueni nad yw Llywodraeth y DU wedi manteisio ar y cyfle i gyflawni'r addewidion a wnaeth i Gymru wledig.
Cafwyd llawer o sylwadau ynglŷn â llywodraeth leol a'r setliad llywodraeth leol. Mae awdurdodau lleol eto eleni wedi cael setliad da. Dyma'r setliad gorau y gallem ni ei ddarparu—cynnydd o £176 miliwn. Mae hynny'n gynnydd cyfartalog o 3.8 y cant, ac rydym yn parhau i weithio gydag awdurdodau lleol ac Archwilio Cymru i fonitro sefydlogrwydd y sector ac awdurdodau unigol. Er bod y rhan fwyaf o'n cyllid i lywodraeth leol yn mynd drwy'r grant wedi'i neilltuo, mae awdurdodau lleol hefyd yn elwa ar ryw £1 biliwn o gymorth i wasanaethau lleol drwy grantiau, ac rwy'n credu ei bod yn bwysig cydnabod hynny. Mae awdurdodau lleol a CLlLC wedi croesawu'r setliad, ac rwy'n credu bod angen i ni gydnabod hynny. Ond yn yr un modd, rwyf i bob amser yn dymuno cydnabod y ffaith bod awdurdodau lleol yn dal i fod o dan lawer iawn o bwysau, ac nid oes dim dianc rhag hynny o gwbl. Nid wyf i'n credu bod dwy flynedd o setliadau da yn gwneud iawn am y degawd o gyni sydd wedi taro awdurdodau lleol yn galed.
Rwyf i yn dymuno mynd i'r afael â'r materion difrifol y mae cyd-Aelodau, ar draws y Siambr, wedi gwneud sylwadau arnyn nhw o ran prydau ysgol am ddim. Rwyf i yn credu ei bod yn bwysig cydnabod bod Llywodraeth Cymru wedi dangos ei hymrwymiad i brydau ysgol am ddim drwy fod y genedl gyntaf yn y DU i warantu cymorth drwy gydol y gwyliau ym mis Ebrill 2020, ac yna ni oedd y Llywodraeth gyntaf i ymestyn y cymorth hwn yr holl ffordd i Pasg 2022. Rwy'n gobeithio y bydd y cyd-Aelodau hynny sydd wedi siarad ar y mater hwn heddiw yn cefnogi ein cyllideb pan fyddwn yn dod at y gyllideb derfynol, gan roi cyfle i gyd-Aelodau ddangos eu cefnogaeth i hynny. Gan ategu'r £50 miliwn sydd eisoes wedi ei gyhoeddi hyd yma eleni, adlewyrchir y £23.3 miliwn ychwanegol yn y gyllideb i barhau â'r gefnogaeth drwy gydol gwyliau'r ysgol. Fe fyddaf i'n dweud ei bod yn bwysig ein bod ni yn parhau i archwilio'r holl opsiynau sydd ar gael i ni ac yn ceisio adeiladu ar y camau yr ydym ni wedi eu cymryd eisoes, ond rwy'n cydnabod hefyd bod yn rhaid iddo fod yng nghyd-destun y cyfyngiadau cyllidebol yr ydym ni oddi tanyn nhw.