Rydw innau'n falch iawn o fod wedi gallu chwarae rôl yn yr ymchwiliad pwysig iawn, iawn yma. Mae'r pandemig wedi achosi niwed ehangach na dim ond niwed corfforol, uniongyrchol COVID-19 ei hun, a dwi'n meddwl y gallwn ni ddisgwyl i effaith y pandemig ar iechyd meddwl i bara, o bosib, yn hirach na'r effaith ar iechyd corfforol. Mi glywsom ni yn yr ymchwiliad yma am effaith uniongyrchol y pandemig a'r cyfyngiadau ar iechyd meddwl pobl, o golli anwyliaid heb allu bod efo nhw ar yr oriau tyngedfennol, y teimladau yna o unigrwydd, teimladau o fod yn ynysig, a phobl yn methu â bod â rôl ystyrlon yn ystod y cyfnod yma.

Ond hefyd, wrth gwrs, mae yna effaith wedi bod ar fynediad pobl at wasanaethau iechyd meddwl, weithiau oherwydd cyfyngiadau a phwysau ychwanegol ar y gwasanaeth iechyd, dro arall pobl ddim yn siŵr iawn lle i droi yn ystod y pandemig—ddim yn gyfforddus i siarad efo pobl ar y platfformiau digidol newydd yma am bethau sydd yn eu poeni nhw. Mi oedd yna hyd yn oed ansicrwydd ar y dechrau ynglŷn â pha wasanaethau oedd i fod i gael eu cynnig. Mi gawsom ni'r digwyddiad syfrdanol yna yn y gogledd pan gafodd bron iawn i 1,700 o bobl glywed eu bod nhw’n cael eu tynnu oddi ar y rhestrau aros am ofal iechyd meddwl. Do, mi gyfaddefwyd mai camgymeriad oedd hynny, ond mae o'n dweud rhywbeth bod rhywun yn rhywle wedi meddwl am eiliad y byddai hi'n dderbyniol i ddweud wrth bobl oedd ar y rhestrau aros am ofal iechyd meddwl y byddent yn gorfod cael eu tynnu oddi ar y rhestrau hynny. 

Rydyn ni wedi trafod yn ystod yr ymchwiliad yma hefyd y ffaith nad oes angen gorfedicaleiddio, os liciwch chi, pethau bob amser, bod angen bod yn ystyrlon o bethau sydd yn ymatebion naturiol, emosiynol—galar, tristwch, pryderon ynglŷn â'r sefyllfa gyffredinol, ac ati—a bod angen meddwl am ffyrdd eraill o edrych ar lesiant pobl. Dwi wedi bod yn awyddus iawn i wthio'r Llywodraeth i wneud popeth posib i ganiatáu ymarfer corff yn yr awyr agored, i ganiatáu i bobl fynd allan am awyr iach, y pethau yma sy'n feddal ond yr un mor bwysig. 

Mi edrychom ni ar yr effaith ar rai grwpiau yn benodol. Dwi'n ddiolchgar iawn i Bethan Sayed am y gwaith mae hi wedi'i wneud yn pwysleisio yr angen i feddwl am lesiant rhieni newydd. Mae hynny'n bwysig iawn. Ond mi wna i gloi jest drwy siarad yn sydyn iawn am ddau o'r grwpiau y gwnaethom ni edrych arnyn nhw yn benodol. Un yw'r gweithlu rheng flaen. Mae eisiau inni gofio amdanyn nhw, a'r dystiolaeth a glywsom ni'n glir iawn yw y bydd llawer yn teimlo effeithiau tebyg i PTSD, hyd yn oed, am gyfnod i ddod oherwydd hyn. Mi hoffwn i glywed gan y Gweinidog sylwadau'n benodol ynglŷn â'r camau fydd yn cael eu cymryd i sicrhau y math yna o gefnogaeth hirdymor i weithwyr iechyd a gofal sydd wedi bod drwy gymaint, ac wedi bod mor anhunanol yn ystod y cyfnod yma. 

Y llall ydy'r effaith ar bobl hŷn a pha gamau fydd y Llywodraeth yn eu cymryd i'w cefnogi nhw—ie, y rhai sydd mewn cartrefi gofal, o bosib rhai sydd â'u hanwyliaid mewn cartrefi gofal. Mae'r unigrwydd sydd wedi cael ei deimlo gan lawer yn rhywbeth sydd yn mynd i olygu cefnogaeth a'r angen am gefnogaeth am amser hir i ddod. Ydy, mae hwn wedi bod yn argyfwng iechyd meddwl, yn ogystal ag iechyd corfforol. Mae'n bwysig bob amser ein bod ni'n cofio hynny.