Lywydd, mae fy ngyrfa wedi bod yn hanes dau sefydliad ac mae rhywbeth pwysig yn eu cysylltu. Y sefydliadau yw'r Deml Heddwch a'r Cynulliad, sydd bellach yn Senedd. A'r hyn sy'n eu cysylltu i mi yw mater hawliau plant.

Y Deml Heddwch yw adeilad art deco gorau Caerdydd, ond efallai ei fod yn sefydliad cenedlaethol nad yw'n cael ei werthfawrogi'n ddigonol. Mae'n hafan i'r sector gwirfoddol, ac yn fan lle mae rhai o'i gynadleddau a'i seminarau gorau wedi'u cynnal. Dechreuais fy ngwaith yno yn 1989: y flwyddyn y daeth y rhyfel oer i ben a'r flwyddyn y mabwysiadodd y DU Ddeddf Plant 1989 a phan fu i'r Cenhedloedd Unedig hyrwyddo a mabwysiadu'r confensiwn ar hawliau'r plentyn. Fel swyddog Unicef yng Nghymru, trefnais yr hyn a oedd yn un o'r cynadleddau cyntaf yn y byd i gyd ar Gonfensiwn y Cenhedloedd Unedig ar Hawliau'r Plentyn. A chafodd confensiwn y Cenhedloedd Unedig effaith fawr ar waith cynnar y sefydliad hwn, ac yn wir mae'n dylanwadu ar ein gwaith o hyd.

Lywydd, y foment y byddaf bob amser yn fwyaf balch ohoni yn fy mywyd proffesiynol yw bod wedi eistedd yng nghyfarfod cyntaf Cynulliad Cenedlaethol Cymru. Roedd Cymru wedi dod yn genedl wleidyddol, ac roeddwn yno i gymryd rhan ac arsylwi, er fy mod wedi gwrthwynebu'r datblygiad hwnnw. Am fraint, am anrhydedd oedd cael eich derbyn i sefydliad roeddech wedi ei wrthwynebu a chael eich gwahodd i wneud cyfraniad, ac i'r cyfraniad hwnnw gael ei werthfawrogi. 

Bu'n rhaid i'r Cynulliad cyntaf amsugno a gweithredu'n gyflym ar ganfyddiadau adroddiad Waterhouse, 'Ar Goll mewn Gofal'. Un o ganlyniadau'r bennod ddiflas honno oedd ein bod wedi sefydlu'r comisiynydd plant cyntaf yn y DU, ac mae'r swydd honno wedi bod yn gymaint o lwyddiant. Byth ers hynny, achos plant sy'n derbyn gofal, a elwir bellach yn blant sydd wedi cael profiad o ofal, sydd wedi bod agosaf at fy nghalon. Am fwy o flynyddoedd nag rwy'n dymuno ei gofio, rwyf wedi cadeirio'r grŵp hollbleidiol, a diolch i'n hysgrifenyddiaeth, y corff anllywodraethol gwirioneddol wych hwnnw, Voices from Care, am eu harweiniad. Roedd yn anrhydedd fawr, hefyd, fod Llywodraeth Cymru wedi gofyn i mi gadeirio grŵp cynghori'r Gweinidog ar ganlyniadau i blant, ac rydym wedi gwneud llawer o waith, ac mae llawer iawn mwy i'w wneud eto i sicrhau bod pobl ifanc sydd wedi cael profiad o ofal yn cael y cyfle gorau posibl mewn bywyd.

Mae gormod o bobl a sefydliadau i ddiolch iddynt, ond rhaid sôn am rai, felly ymddiheuriadau i'r rhai rwy'n eu gadael allan. Hoffwn ddiolch i staff y Comisiwn, drwy gydol fy ngyrfa ond yn enwedig yn ystod fy nghyfnod fel Dirprwy Lywydd. Ac Elin, hoffwn ddiolch i chi am y ffordd rydych wedi arwain y sefydliad hwn yn y pumed Senedd. Hoffwn ddiolch i'r holl gyd-Aelodau rwyf wedi gwasanaethu gyda hwy, o bob plaid, ond yn enwedig y rhai o fy mhlaid fy hun, y credaf fy mod wedi'u gwylltio ar brydiau drwy fod ychydig yn rhy ddrygionus efallai. Hoffwn ddiolch i fy nheulu a fy ffrindiau, sydd wedi bod yno yn ystod y dyddiau anoddach i gynnal fy ysbryd. Yn anad dim, hoffwn ddiolch i fy staff, ac yn bennaf i fy nghynorthwy-ydd personol ers 22 mlynedd—fy mhartner gwleidyddol, mewn gwirionedd—Sarah Sharpe. Ac yn olaf, i bobl Canol De Cymru, diolch i chi am ganiatáu imi eich gwasanaethu. Rwy'n credu ei bod bellach yn ddiogel i mi ddweud fy mod wedi bod yn un o gefnogwyr Dinas Abertawe ar hyd fy oes, ond Caerdydd sydd bob amser wedi dod wedyn. Diolch yn fawr.