6. Dadl Plaid Cymru: Pwerau'r Senedd

Part of the debate – Senedd Cymru am 5:27 pm ar 9 Mehefin 2021.

Danfonwch hysbysiad imi am ddadleuon fel hyn

Photo of Delyth Jewell Delyth Jewell Plaid Cymru 5:27, 9 Mehefin 2021

Un o'r meysydd lle yr hoffem ni weld symudiad fyddai trwy ddatganoli Ystâd y Goron. Buasai hynny nid yn unig yn rhoi hwb i'n heconomi, buasai'n rhoi mwy o reolaeth dros yr adnoddau fydd mor bwysig inni fuddsoddi ynddynt fel rhan o'n hadferiad gwyrdd ac yn y frwydr yn erbyn newid hinsawdd. Yn dilyn y refferendwm annibyniaeth yn yr Alban yn 2014, wrth gwrs, datganolwyd Ystâd y Goron i'r Alban, ond yng Nghymru, mae'r refeniw yn dal i ddiflannu i'r Trysorlys ac i Buckingham Palace. Ac mae'r refeniw yna yn sylweddol. Amcangyfrifir y gallai Lywodraeth San Steffan godi lan at £9 biliwn dros y ddegawd nesaf trwy arwerthu tir ar waelod y mor i bobl fydd yn datblygu ffynonellau ynni cynaliadwy. Mae Cymru ar fin colli rhent economaidd werdd o'n hadnoddau ni ein hunain. 

A phan drown at brosiectau ynni, mae gennym ni ganiatâd ar gyfer cynlluniau ynni adnewyddadwy lan at 350 MW, ond mae'n rheolaeth dros isadeiledd y grid, sy'n dosbarthu'r trydan i'n tai yn aros gyda San Steffan. Mae hyn yn amlwg yn cwtogi ar allu Cymru i fuddsoddi mewn prosiectau mawr. Er enghraifft, y mwyaf amlwg o'r rhain oedd y tidal lagoon yn Abertawe. Doedd San Steffan ddim yn fodlon cefnogi'r prosiect, felly ni ddigwyddodd y prosiect.

Ac wrth sôn am gwtogi ar ein hisadeiledd, beth am y rheilffyrdd? Mae gan Gymru 11 y cant o'r trac rheilffyrdd yn yr ynysoedd hyn, ond mae ond yn derbyn 1 y cant o'r buddsoddiad. Ac er bod trafnidiaeth yn faes sydd wedi ei ddatganoli, dydy isadeiledd y rheilffyrdd ddim. Am lanast, Dirprwy Lywydd, ac mae'r llanast yn golygu bod buddsoddiad unwaith yn rhagor ddim yn dod i drigolion Cymru. Mae'n golygu hefyd ein bod ni'n colli mas ar filiynau o bunnoedd y bydden ni wedi gallu eu cael oherwydd high speed 2 line—arian y bydden ni wedi gallu buddsoddi yn ein gwlad. 

Dirprwy Lywydd, gwnaf i gloi trwy ddweud bod y ddadl yma i fod am greu cyfleoedd, am agor gwagle i fyny, dim cau pethau i lawr, fel y mae'r Torïaid yn amlwg eisiau ei wneud. Ond am siom, hefyd, bod y Llywodraeth wedi dechrau tymor newydd trwy ddefnyddio'r un hen dric o 'delete all' ar ein cynnig. Bydd angen mwy o uchelgais na hynny.