9. Dadl: Cronfa Codi’r Gwastad a Chronfa Ffyniant Gyffredin y DU

Part of the debate – Senedd Cymru am 5:35 pm ar 15 Mehefin 2021.

Danfonwch hysbysiad imi am ddadleuon fel hyn

Photo of Vaughan Gething Vaughan Gething Labour 5:35, 15 Mehefin 2021

(Cyfieithwyd)

Nid yw effaith yr ymosodiad bwriadol, brwnt hwn ar ddatganoli yng Nghymru hyd yn oed yn cael ei liniaru gan gynnig o arian ychwanegol newydd i Gymru. Fis diwethaf, dywedodd Gweinidog y DU dros Dwf Rhanbarthol a Llywodraeth Leol yn Lloegr, Luke Hall, y bydd y gronfa ffyniant gyffredin yn unig yn disodli cronfeydd strwythurol yr UE ar lefelau blaenorol i Gymru. Fodd bynnag, dim ond £220 miliwn yw gwerth y gronfa adnewyddu cymunedol ledled y DU gyfan yn ystod y flwyddyn ariannol hon. Mae hynny'n doriad enfawr o'i gymharu â'r hyn y byddai Cymru wedi gallu ei gael yn yr UE.

Byddem wedi disgwyl o leiaf £375 miliwn bob blwyddyn ar gyfer rhaglenni newydd dros saith mlynedd o fis Ionawr eleni. Mae Llywodraeth y DU eisoes wedi methu ar addewidion niferus a wnaed na fyddai Cymru geiniog yn waeth ei byd. Bydd hyn yn golygu diffyg buddsoddiad i Gymru, a'r swyddi a fyddai wedi'u creu pe byddai'r addewid hwnnw'n cael ei gadw, nid yn unig yn y dyfodol, ond ar hyn o bryd, ar adeg pan ydym yn dal i reoli ein llwybr allan o'r argyfwng iechyd ac economaidd gwaethaf yr ydym wedi'i brofi yn ystod cyfnod o heddwch.

Llywydd, mae annigonolrwydd y cynigion hyn yn cyd-fynd yn gadarn â'r diffygion yng nghronfa codi'r gwastad y DU. Neilltuwyd cyfanswm o £800 miliwn ar gyfer gwledydd datganoledig dros bedair blynedd, a Chymru'n debygol o gael tua £10 miliwn bob blwyddyn. I roi hyn yn ei gyd-destun, mae hynny'n llai na £450,000 fesul awdurdod lleol yng Nghymru, sy'n cadarnhau nad oes unrhyw sylwedd y tu ôl i'r brand codi'r gwastad. A'r diffyg sylwedd hwn sy'n egluro'n rhannol pam y mae cynifer o bobl eraill yn rhannu ein pryderon am gronfeydd olynol arfaethedig yr UE.

Mae'r Llywodraethau datganoledig yn yr Alban a Gogledd Iwerddon, dau grŵp seneddol hollbleidiol a rhanddeiliaid ledled Cymru i gyd wedi codi pryderon tebyg. Yn ystod eu tystiolaeth i'r Pwyllgor Dethol ar Faterion Cymreig ychydig wythnosau'n ôl, cododd Cymdeithas Llywodraeth Leol Cymru restr o bryderon, gan gynnwys y bygythiad i ddatganoli, y lefel annigonol o gyllid sydd ar gael, y gystadleuaeth ddiangen a chostus, a diffyg tryloywder gwirioneddol yn y broses. Gwnaeth y gymdeithas hefyd gwestiynu y ffaith bod ardaloedd difreintiedig fel Gwynedd, Caerffili, Wrecsam a Phen-y-bont ar Ogwr wedi'u hepgor o'r rhestr flaenoriaeth, pan fo ardaloedd eraill sy'n amlwg yn fwy llewyrchus yn Lloegr wedi'u cynnwys. Pwysleisiodd bryderon hefyd am y risg i ansawdd y ceisiadau oherwydd y terfynau amser tynn ar gyfer gwneud cais a therfynau amser anymarferol ar wario. Llywydd, methodd y cynlluniau hyn â chreu argraff ar gyngor strategaeth ddiwydiannol Llywodraeth y DU ei hun, a rybuddiodd yn erbyn

'cronfeydd ariannu a reolir yn ganolog wedi'u gwasgaru'n denau ar draws ystod o fentrau'.

Yn hytrach na gwrando ar y rhybuddion hynny a'u cyngor gonest, dewisodd Llywodraeth y DU ddiswyddo'r cyngor strategaeth ddiwydiannol yn gyfan gwbl.

Llywydd, ar y sail y cânt eu rhoi, rwy'n hapus i gefnogi gwelliannau Plaid Cymru ynghylch meini prawf blaenoriaethu Llywodraeth y DU, gan nad yw'r meini prawf yn bodloni ein dealltwriaeth ni nac unrhyw ddealltwriaeth wrthrychol o angen economaidd nac amddifadedd.

O ystyried y dadleuon rwyf eisoes wedi'u nodi, nid wyf i'n credu bod unrhyw sylwedd sy'n cefnogi'r gwelliannau a gyflwynwyd gan y Ceidwadwyr Cymreig, ac ni fyddwn yn eu cefnogi. Bydd cronfeydd y DU yn golygu bylchau ariannu i lawer o sectorau, gan gynnwys addysg uwch ac addysg bellach, y trydydd sector a busnes. Mae'r rhain yn bartneriaid sydd wedi buddsoddi yn flaenorol i helpu i gau bylchau hanesyddol mewn ymchwil a datblygu, i roi cymorth i'n pobl fwyaf agored i niwed mewn cymdeithas, ac i helpu i hybu ein cystadleurwydd.

Mae gennym bryderon gwirioneddol hefyd am effaith cynlluniau Llywodraeth y DU ar ymyriadau strategol allweddol, gan gynnwys gwasanaeth Busnes Cymru, sydd wedi bod yn hollbwysig i gynifer yn ystod yr argyfwng. Rwy'n gwybod bod hwn yn bryder penodol sydd wedi'i godi gyda'r holl Aelodau gan Ffederasiwn Busnesau Bach Cymru cyn y ddadl hon. Roedd prentisiaethau, cronfa fusnes Cymru a buddsoddi mewn seilwaith i gyd yn dibynnu ar gyllid yr UE sydd bellach yn dod i ben, ac sy'n cael eu bygwth yn uniongyrchol gan gynigion Llywodraeth y DU. Mae'r rheini i gyd yn hanfodol i'n hadferiad o COVID, a heb gyllid olynol digonol, mae swyddi a gwasanaethau hanfodol yn cael eu peryglu'n ddi-angen.

I roi hyn yn ei gyd-destun, mae bron i draean o'r cyllid prentisiaeth yn llifo o gyllid strwythurol yr Undeb Ewropeaidd. Mae colli tua £30 miliwn y flwyddyn yn golygu bod bron i 5,300 yn llai o gyfranogwyr yn cael eu cefnogi bob blwyddyn. Cefnogir bron i hanner cronfa fusnes Cymru dan arweiniad Banc Datblygu Cymru gan gronfeydd yr UE. Mae hynny'n golygu nad yw cannoedd o fusnesau ledled y wlad yn gallu cael gafael ar y cymorth ariannol sydd ei angen arnyn nhw i dyfu a chreu swyddi. Mae bygwth y gwasanaethau hyn yn gyfystyr â gostwng y gwastad i Gymru. Mae dull gweithredu cyfan Llywodraeth y DU wedi profi'n anhrefnus, yn anrhagweladwy ac yn wrthdrawiadol a hynny'n ddiangen.

I'r gwrthwyneb, cafodd ein fframwaith ni ar gyfer buddsoddi rhanbarthol ei gyd-gynhyrchu â rhanddeiliaid o fusnesau, llywodraeth leol, addysg uwch ac addysg bellach, a'r trydydd sector. Cafodd ei lywio hefyd gan y Sefydliad ar gyfer Cydweithrediad a Datblygiad Economaidd ac fe'i cefnogwyd gan ymgynghoriad cyhoeddus. Gyda dull cadarn sy'n seiliedig ar dystiolaeth, roedd ein fframwaith ni yn amlinellu blaenoriaethau clir ar gyfer Cymru. Mae'n trosglwyddo cyllid a chyfrifoldebau'n ystyrlon i'r cydbwyllgorau corfforedig statudol newydd, gan ddod â phŵer a chyllid yn nes at gymunedau.

Llywydd, ein barn ni o hyd yw y dylid gwneud penderfyniadau am Gymru yng Nghymru. Dyna sail ein safbwynt ni, sydd wedi'i gefnogi gan bobl Cymru yn gyson, gan gynnwys yn etholiadau Senedd 2021. Rwy'n gobeithio heddiw y gallwn fod yn unedig ynghylch yr egwyddor honno ar draws y Senedd.