Diolch, Ddirprwy Lywydd. Cytunaf yn llwyr â Janet Finch-Saunders; nid yw'n fater i chwerthin yn ei gylch o gwbl. Y clafr yw un o'r clefydau defaid mwyaf heintus yng Nghymru, ac mae'n her anodd iawn i'n diwydiant defaid. Mae dileu'r clefyd yn bwysig nid yn unig i mi ond i bawb sy'n poeni am iechyd a lles ein diadell genedlaethol. Gall anifeiliaid yr effeithir arnynt ddioddef yn fawr ac mae'r clefyd hwn yn fygythiad mawr i les defaid. Amcangyfrifodd prifysgol Bryste, mewn astudiaeth ddiweddar, fod y clafr yn costio rhwng £78 miliwn a £202 miliwn i'r diwydiant yn y DU bob blwyddyn mewn colledion i gynhyrchiant a chostau triniaeth.

Felly, ni allaf bwysleisio digon pa mor bwysig yw hi i'r diwydiant weithio mewn partneriaeth a rhannu'r cyfrifoldeb o ddileu'r clafr o Gymru gyda'r Llywodraeth a'r grŵp fframwaith iechyd a lles anifeiliaid, sydd wedi cydnabod y mater hwn ers tro byd ac wedi ei wneud yn flaenoriaeth. Dywed Janet Finch-Saunders fod angen i ffermwyr fabwysiadu agwedd gydweithredol at y clefyd, ac yna mae'n ymddangos bod pob Aelod sydd wedi cyfrannu yn rhoi'r cyfrifoldeb i gyd ar ysgwyddau Llywodraeth Cymru. Rydym wedi cael profion am ddim, cynhaliwyd cynllun peilot gennym dros y gaeaf, ac rydym wedi gweithio'n agos iawn gyda'r diwydiant mewn perthynas â'r clafr. Mae ceidwaid ein 9.5 miliwn o famogiaid ac ŵyn yng Nghymru yn dibynnu ar gael pawb i weithio gyda'n gilydd os ydym am drechu'r clefyd hwn. 

Yma yng Nghymru, eir i'r afael â'r clefyd drwy fframwaith iechyd a lles anifeiliaid Cymru, a hoffwn atgoffa'r Aelodau o'i nodau, yr effeithir ar bob un ohonynt gan y clafr. Mae gan Gymru anifeiliaid cynhyrchiol ac iach. Mae gan anifeiliaid yng Nghymru ansawdd bywyd da. Mae pobl yn ymddiried yn y ffordd y caiff bwyd ei gynhyrchu ac maent yn hyderus yn ei chylch. Mae gan Gymru economi wledig ffyniannus ac mae gan Gymru amgylchedd o ansawdd uchel. Byddaf yn dychwelyd at y nodau hyn gan eu bod yn ymwneud yn sylfaenol â'r clafr. Mae ein fframwaith hefyd yn nodi egwyddorion allweddol ynghylch y ffordd y cyflawnir y nodau hyn. Maent yn arbennig o berthnasol i reoli a dileu'r clafr yn effeithiol, felly hoffwn ganolbwyntio arnynt.

Yn gyntaf, yr egwyddor fod atal yn well na gwella, ac mae hyn yn golygu bod gan y rhai sy'n cadw defaid gyfrifoldeb i arfer bioddiogelwch da a'u hatal rhag cael eu heintio â gwiddon y clafr. Mae'r rhan fwyaf o ffermwyr defaid yng Nghymru yn gwneud hynny wrth gwrs fel rhan o'r broses o gynllunio iechyd gyda'u milfeddyg, ond caiff rhai o'u hymdrechion eu peryglu gan leiafrif bach nad ydynt yn gwneud hynny. Mae cynnal ffiniau diogel, ymchwilio i statws iechyd cyn prynu, cwarantin i ddefaid sydd newydd eu prynu i mewn a defnyddio mesurau ataliol rheolaidd yn hollbwysig i atal lledaeniad y clafr.

Yr ail egwyddor yw deall a derbyn rolau a chyfrifoldebau. Ar gyfer y clafr, mae hyn yn golygu bod pob ceidwad defaid yn cydnabod eu cyfrifoldeb i sicrhau bod eu hanifeiliaid yn cael eu cadw'n rhydd o'r clafr. Mae ganddynt ddyletswydd i roi gwybod i awdurdodau lleol am achosion o'r clafr ar eu fferm a ffermydd eraill a'i drin ar unwaith ac yn effeithiol os yw'n digwydd.

Y drydedd egwyddor yw gweithio mewn partneriaeth, ac er mai cyfrifoldeb ffermwyr defaid unigol a'r diwydiant defaid ehangach yw'r clafr yn bennaf, mae'n flaenoriaeth i'n grŵp fframwaith iechyd a lles anifeiliaid ac mae hyn wedi arwain at gymorth defnyddiol, gan gynnwys cymorth ariannol, i sicrhau gwell rheolaeth. Comisiynodd ein grŵp fframwaith astudiaeth gan Brifysgol Bryste yn 2018 i bennu pa mor gyffredin yw'r clefyd yng Nghymru. Dywedodd 16 y cant o ffermwyr Cymru a ymatebodd i arolwg yr astudiaeth fod eu defaid wedi cael y clafr yn y flwyddyn flaenorol. Fodd bynnag, gall adroddiadau diweddar am ymwrthedd i'r driniaeth chwistrellu ar ffermydd Cymru ddadsefydlogi'r patrwm hwn yn y dyfodol.

Mewn cydweithrediad â'r Asiantaeth Iechyd Anifeiliaid a Phlanhigion, rydym hefyd wedi ariannu dau gyfnod o brofion am ddim ar gyfer y clafr i ffermwyr defaid yng Nghymru sy'n amau y gallai eu defaid fod wedi eu heintio. Mae'r rhain wedi bod yn hynod lwyddiannus yn codi ymwybyddiaeth o bwysigrwydd cael diagnosis cywir er mwyn ysgogi triniaeth effeithiol. Rydym hefyd wedi noddi prosiect peilot prawf o gysyniad i weithredu ffyrdd newydd ac arloesol o reoli'r clafr. Galluogodd y prosiect grwpiau rheoli clefydau lleol i berchnogi achosion pan fyddent yn digwydd a grymuso ceidwaid defaid i weithio gyda'i gilydd i ddileu'r clefyd yn yr ardal.

Treialodd y prosiect y defnydd o brawf diagnosteg gwaed arloesol ELISA i ganfod y clafr mewn diadelloedd cyfagos lle ceir risg o ddal y clefyd, a chyda'r agenda 'iechyd cyfunol' mewn golwg, triniaeth sy'n ystyriol o'r amgylchedd drwy ddefnyddio unedau dipio symudol i drin diadelloedd yr effeithir arnynt yn ddiogel ac yn effeithiol. Mae'r triniaethau ar gyfer y clafr bellach yn gyfyngedig iawn ac mae'n rhaid eu defnyddio'n briodol os ydynt am barhau'n effeithiol. Mae defnyddio unedau dipio symudol proffesiynol yn ffordd effeithiol o drin y clefyd heb y risg o niwed amgylcheddol a straeniau sydd ag ymwrthedd mewn gwiddon.

Gan ddychwelyd at nodau ein fframwaith, mae'n hanfodol rheoli'r clafr yn effeithiol, ar raddfa leol a chenedlaethol. Rhaid i ddefaid fod yn rhydd o'r clafr i fod yn gynhyrchiol ac i gael ansawdd bywyd da. Rhaid i'n diwydiant ryddhau ei hun o gost y clefyd, ac mae angen ei reoli er mwyn i ddefnyddwyr fod â hyder mewn cig oen o Gymru. Rhaid rhoi triniaethau'n gywir er mwyn diogelu ein hamgylchedd. Nid yw dileu'r clafr yn llai uchelgeisiol o fod wedi'i osod yn erbyn tirwedd ansicr. Fodd bynnag, byddwn yn parhau â'n ffocws diwyro ar wneud gwelliannau i safonau iechyd a lles ar gyfer pob anifail a gedwir yng Nghymru. Mae ein hegwyddor graidd—fod atal yn well na gwella—yn ganolog i'n gwaith wrth inni hyrwyddo cynlluniau iechyd anifeiliaid gweithredol a'r manteision sylweddol y gallant eu cynnig i fusnesau fferm unigol a'r diwydiant ehangach yng Nghymru. Diolch.