Part of the debate – Senedd Cymru am 5:57 pm ar 30 Mehefin 2021.
Diolch, Lywydd. A allwch chi fy nghlywed? Iawn. Diolch, Lywydd. Yn gyntaf, a gaf fi ddiolch i James am ddod â'r mater pwysig hwn i'r Siambr? Lywydd, rwy'n byw dafliad carreg i ffwrdd o afon Wysg, ac yn agos iawn at afon Gwy, dwy afon hardd yr hoffwn iddynt barhau i fod yn lân ac wedi'u diogelu. Ond mae'r ffordd y caiff y rheoliadau hyn eu gweithredu wedi dangos unwaith eto ei bod yn well gan Lywodraeth Cymru estyn am yr ordd yn hytrach na'r torrwr cnau a gweithio yn erbyn busnesau yn hytrach na gyda hwy.
Fel y dywedodd James Evans yn gynharach, nid wyf yn credu y byddai'r un ohonom yn y Siambr hon yn gwadu bod angen inni leihau faint o ffosffadau sy'n mynd i gyrsiau dŵr. Ond mae cyflwyno'r nodyn cynghori newydd i awdurdodau cynllunio dros nos yn gyfystyr â rheoleiddio drwy'r drws cefn yn y bôn. Mae'n enghraifft o lywodraethu gwael, sydd wedi gadael datblygwyr ac adrannau cynllunio heb ffordd glir ymlaen, ac mae hynny'n creu canlyniadau anfwriadol. Er enghraifft, mae gan Gasnewydd un o'r marchnadoedd tai sy'n tyfu gyflymaf yng Nghymru. Mae prisiau'n codi i'r entrychion, yn rhannol oherwydd cryfder economi gorllewin Lloegr. Felly, er mwyn sicrhau bod pobl leol yn dal i allu fforddio prynu cartref iddynt eu hunain, mae angen inni barhau i adeiladu tai. Fodd bynnag, oherwydd bod y gofynion newydd hyn yn cael eu cyflwyno dros nos, mae wedi rhoi stop ar rai datblygiadau, fel y dywedodd James, gan greu tagfa yn y system a chodi prisiau'r datblygiadau sy'n llwyddo i symud ymlaen o ganlyniad, gan waethygu'r broblem ymhellach.
Ac o ran y datblygwyr sydd heb unrhyw fodd o hwyluso'r gwaith uwchraddio angenrheidiol i seilwaith dŵr gwastraff, Lywydd, nid oes unrhyw arwydd fod y tagfeydd hyn yn mynd i ddiflannu'n fuan. Ac os ydych chi'n adeiladwr yn Nwyrain De Cymru, a fyddech yn dewis buddsoddi yng Nghymru pan fydd yn rhaid i chi ymgodymu ag amgylchedd busnes gelyniaethus ac anrhagweladwy fel hwn, neu daro draw dros y ffin lle ceir economi gryfach yn Lloegr, neu roi'r gorau iddi'n gyfan gwbl efallai? Mae hwnnw'n benderfyniad y mae dwsinau o fusnesau'n ei wneud yn fy rhanbarth bob dydd, Lywydd, oherwydd eu bod wedi cael digon.
Nid oedd angen iddi fod fel hyn. Mae ein cwmnïau dŵr eisoes yn cydnabod mai hwy sy'n gyfrifol am rhwng chwarter a thraean y lefelau ffosffad yn ein hafonydd. Pe bai busnes bach neu fferm yn gyfrifol am gymaint o lygredd yn yr afon, byddwn yn tybio y byddai CNC yn defnyddio grym llawn y gyfraith i'w cael i wneud beth bynnag y gallent ei wneud i gydymffurfio. Felly, pam nad yw CNC a Llywodraeth Cymru wedi mynnu bod y cwmnïau dŵr yn gwneud y buddsoddiad hwn? Pam nad yw wedi eu cefnogi i wneud y buddsoddiadau hyn? Pam nad yw wedi gohirio'r rheolau nes bod y seilwaith dŵr gwastraff angenrheidiol yn ei le? Mae'r Llywodraeth—