Diolch, Dirprwy Lywydd. Nid yw'r Bil cyntaf y mae Llywodraeth Cymru wedi dewis ei gyflwyno i'r chweched Senedd yn un sy'n ymdrin â'r argyfwng ymateb ambiwlansys nac â'r miloedd o bobl sy'n aros mwy na dwy flynedd am lawdriniaeth, ac nid yw'n ymdrin â'r pandemig COVID presennol hyd yn oed. [Torri ar draws.] Yn hytrach, mae'r Llywodraeth hon yn poeni'n bennaf am ofalu am eu cyflogwyr undebau llafur. [Torri ar draws.] Y broblem fwyaf ynghylch y Bil hwn yw ei fod yn mynnu bod corff cyhoeddus yn ymgynghori ag undebau llafur ac yn gofyn iddyn nhw am gymeradwyaeth er mwyn i gontractau caffael fynd yn eu blaenau.

Ynddo'i hun, nid yw ymgynghori â chorff allanol i sicrhau didueddrwydd llawn ac i sicrhau bod prosesau teg yn cael eu gorfodi yn ddatblygiad newydd. Fodd bynnag, siawns na all y Dirprwy Weinidog weld bod problem amlwg o ran sut y bydd undebau llafur yn cael dylanwad gormodol ar gaffael cyhoeddus bellach a sut y bydd undebau llafur i bob pwrpas yn plismona'r system caffael cyhoeddus yng Nghymru bellach. O dan y ddeddfwriaeth arfaethedig hon, mae'n rhaid cytuno ar unrhyw adroddiad partneriaeth gymdeithasol gydag undebau llafur cydnabyddedig y corff cyhoeddus neu bydd yn rhaid i'r corff cyhoeddus fod yn atebol i Lywodraeth Cymru, gan ysgrifennu adroddiad llawn yn egluro pam ei fod wedi methu â bodloni gofynion yr undebau llafur. [Torri ar draws.] Bydd Llywodraeth Cymru, drwy ddefnyddio'r Bil hwn, i bob pwrpas yn sefydlu ei hun i weithredu fel Tartarws, gan gosbi'r rhai sy'n herio ei duwiau undebau llafur.

Yn eich ymgynghoriad eich hun, teimlai nifer o gyflogwyr awdurdodau lleol fod manteision gwaith teg eisoes yn cael eu cydnabod, ac ni allan nhw weld pa fanteision a ddaw yn sgil y ddeddfwriaeth hon. Felly, a wnaiff y Dirprwy Weinidog egluro beth, os o gwbl, yw manteision y ddeddfwriaeth hon—[Torri ar draws.]—na ellir eu cyflawni eisoes o dan y ddeddfwriaeth bresennol? A wnaiff y Dirprwy Weinidog hefyd egluro a fydd undebau llafur yn cael cydnabyddiaeth ariannol am eu rhan mewn bodloni gofynion y Bil a phwy fydd yn ariannu hyn yn y pen draw? [Torri ar draws.] Rwy'n rhagdybio y bydd yr undebau llafur yn gofyn am gydnabyddiaeth ariannol am eu hymdrechion, ac felly yr hyn y mae'r Bil hwn yn ei greu yw ffrwd incwm i'r undebau llafur a gefnogir gan y Llywodraeth, oherwydd mae'n siŵr y byddan nhw'n cael y gwaith o gyflogi ac rwy'n rhagdybio hefyd y gwaith o hyfforddi'r bobl angenrheidiol i graffu ar gontractau cyhoeddus. Rwy'n amau felly nad oes gan lawer o undebau llafur y staff i fodloni gofynion y Bil hwn. Bydd y Llywodraeth hon yn rhoi arian cyhoeddus i gynyddu capasiti gwaith yr undebau llafur hyn a fydd wedyn yn ariannu'n uniongyrchol, drwy eu tanysgrifiadau a'u rhoddion, Blaid Lafur Cymru. Mae'n rhaid bod y Dirprwy Weinidog yn gweld yn glir bod hyn, yn ogystal â bod yn ymddygiad anfoesol, hefyd yn sarhad aruthrol ar ysbytai, elusennau, ysgolion a chynghorau sy'n galw am arian ychwanegol i ddarparu gwasanaethau sylfaenol. Dylai'r Dirprwy Weinidog, heb amheuaeth, allu gweld problem amlwg arall o ran y ffaith y gallai'r system gyfan, wrth ei natur, fod yn destun cyhuddiadau o lygredigaeth, lle gellid ystyried bod undebau llafur yn ffafrio un cyflogwr neu gontract dros un arall. Mae hyn fel bwrw had llygredigaeth ac mae'n rhywbeth yr wyf i—ac rwy'n siŵr, llawer o Aelodau eraill yma—yn pryderu'n eithriadol yn ei gylch.

Gellir deall yn glir y farn y bydd gan undebau llafur ddylanwad gormodol bellach dros gontractau cyhoeddus hefyd oherwydd y ffaith mai nhw fydd traean o aelodaeth cyngor partneriaeth gymdeithasol Cymru, er mai dim ond tri chynrychiolydd yr ydych chi'n eu cynnig o'r sector preifat cyfan, y bydd gan y Bil hwn ddylanwad uniongyrchol arno. Yn ddiamau, byddai'r Dirprwy Weinidog eisoes wedi gweld hyn, felly ni allaf ond tybio fod hyn wedi ei wneud yn fwriadol, ac unwaith eto mae'n amlygu'r ffaith bod Llywodraeth Cymru yn ymwneud yn bennaf â chynyddu grym yr undebau llafur yn y wlad hon. Mae'n rhaid bod y Gweinidog yn cytuno â mi fod y sector preifat yn cael ei dangynrychioli'n aruthrol, a gofynnaf iddyn nhw a allan nhw egluro pam y mae cyn lleied o gynrychiolwyr y sector preifat ar y cyngor partneriaeth gymdeithasol.

Hefyd, oherwydd bydd y Bil yn dibynnu cymaint ar gyfranogiad undebau llafur, mae perygl y byddai gweithwyr o fewn sectorau lle mae cyfraddau undebol yn isel neu nad ydyn nhw'n bodoli yn cael eu heithrio o'r trefniadau partneriaeth gymdeithasol a'u manteision cysylltiedig. O wybod hyn, a wnaiff y Dirprwy Weinidog egluro pam y mae'r Bil hwn yn dibynnu cymaint ar undebau llafur ac yn gofyn iddyn nhw graffu ar gontractau caffael ac adeiladu cyhoeddus a'u cymeradwyo? Pam na ellid rhoi'r un pwerau adolygu i gorff annibynnol? Byddai'r trefniadau presennol gydag undebau llafur yn dal i fod ar waith, ac felly, yn fy marn i, nid oes unrhyw reswm da dros roi'r gwaith o gymeradwyo contractau'r bartneriaeth gymdeithasol i undebau llafur.

Yn olaf, hoffwn i ddweud fy mod i'n cytuno, ac mae fy mhlaid yn cefnogi hyn, sef bod y manteision y mae gwaith teg a chyflog teg—