2. Pa gamau y mae Llywodraeth Cymru yn eu cymryd i sicrhau bargen deg i staff gofal cymdeithasol? OQ57009

Diolch i Carolyn Thomas, Llywydd, am y cwestiwn yna. Y llynedd, fe wnaethom ni gynnull y fforwm gwaith teg gofal cymdeithasol, i edrych ar sut y gellir gwella telerau ac amodau'r gweithlu. Rydym ni wedi ymrwymo i dalu'r cyflog byw gwirioneddol i weithwyr gofal cymdeithasol yn ystod y tymor Senedd hwn ac rydym ni'n gweithio gyda phartneriaid i fwrw ymlaen â hyn.

Diolch am yr ateb yna, Prif Weinidog. Rwy'n croesawu ymrwymiad Llywodraeth Lafur Cymru i greu gweithlu cryfach sy'n cael ei dalu yn well, ac yn arbennig y penderfyniad y dylid talu'r cyflog byw gwirioneddol i weithwyr gofal ac y bydd hyn yn cael ei gyflawni yn ystod y Senedd bresennol. Mae trigolion sy'n gweithio yn y sector wedi cysylltu â mi gan ddweud eu bod yn caru eu swydd, ond yn ddealladwy, mae'r blynyddoedd diwethaf wedi cael effaith. Eglurodd un etholwr yn benodol ei bod hi wedi gweithio, y llynedd, Noswyl Nadolig, Dydd Nadolig, Gŵyl San Steffan, Nos Galan a Dydd Calan heb gyflog ychwanegol. A wnewch chi roi sicrwydd i'r trigolion hyn bod Llywodraeth Cymru wedi ymrwymo yn llwyr i wella amodau gwaith, yn ogystal â thâl, i'r rhai sy'n gweithio yn y sector gofal cymdeithasol yng Nghymru, fel y gallan nhw barhau i ddarparu'r gofal rhagorol y dibynnir arnyn nhw amdano ac y maen nhw wir yn mwynhau ei wneud? Diolch.

Llywydd, rwy'n credu bod Carolyn Thomas yn gwneud pwynt pwysig iawn. Rydym ni wedi ymrwymo i'r cyflog byw gwirioneddol yn y sector gofal cymdeithasol ac i'w ariannu. Ond mae'r her o recriwtio a chadw'r gweithlu medrus ym maes gofal cymdeithasol yn fwy na mater o gyflog yn unig. Mae yn dibynnu, yn bendant, ar gynnig telerau ac amodau gwaith addas i bobl sy'n gwneud y gwaith hanfodol bwysig hwn. Nawr, yn ôl yn 2017, deddfodd y Senedd i ymdrin â rhai o'r enghreifftiau mwyaf dybryd o le nad oedd telerau ac amodau yn cael eu bodloni, gan gynnwys—bydd rhai Aelodau yn gyfarwydd â hyn—yr hyn a elwir yn arfer 'clipio', ac fe wnaethom ni ddeddfu i wneud rheoliadau yn gysylltiedig â'r arfer o gontractau dim oriau yn y system. Ac, yn wir, dros y pandemig, mae Llywodraeth Cymru wedi ariannu tâl salwch priodol i weithwyr gofal cymdeithasol gan ein bod ni'n gwybod nad oedd unrhyw beth hyd at 80 y cant o gyflogwyr yn darparu tâl salwch galwedigaethol yn y sector hwn.

Nawr, mae'r fforwm gwaith teg gofal cymdeithasol yn edrych ar y pecyn ehangach o ddiwygiadau sydd eu hangen os yw pobl yn y sector hwn yn mynd i gael eu gwerthfawrogi a'u cadw yn briodol. Ac rydym ni'n gwybod bod rhai cyflogwyr mewn gweithlu amrywiol dros ben sy'n sicr yn gwneud y peth iawn dros eu gweithwyr, ac rydym ni'n gwybod bod rhai sy'n parhau, er enghraifft, i ofyn i'w gweithwyr dalu am gostau eu gwisgoedd eu hunain, i dalu am gostau eu gwiriadau Gwasanaeth Datgelu a Gwahardd eu hunain. Ac mewn sector lle mae'n rhaid i ni weithio yn galetach i wneud yn siŵr ein bod ni'n gallu gwneud y swyddi hynny yn ddeniadol i bobl, ceir arferion o hyd nad ydyn nhw'n cefnogi'r gofyniad sector cyfan hwnnw. Felly, ein huchelgais yw gweithio gyda'r cyflogwyr gorau yn y sector, ac mae llawer ohonyn nhw yn bodoli, ac yna perswadio gweddill y cyflogwyr ym maes gofal cymdeithasol bod yn rhaid iddyn nhw wneud mwy, ochr yn ochr â'r arian y bydd Llywodraeth Cymru yn ei fuddsoddi mewn talu'r cyflog byw gwirioneddol, i wneud yn siŵr bod telerau ac amodau cyflogaeth pobl yn parhau i ddenu pobl i'r gwaith hanfodol hwn.

Prif Weinidog, un o'r pethau sydd wedi cael eu croesawu gan fy mhlaid i yw'r taliad ariannol ar gyfer gofal cymdeithasol—y taliad bonws—y mae llawer o bobl, wrth gwrs, yn ei gael yn eu pecynnau cyflog y mis hwn. Ond mae'n rhaid i'r taliadau bonws hynny gyrraedd pawb sy'n rhan o'r gweithlu gofal cymdeithasol hwnnw, sydd wedi bod yn gweithio ar y rheng flaen yn ystod y pandemig, ac mae hynny yn cynnwys gweithwyr eiriolaeth nad ydyn nhw'n cael eu cyflogi yn uniongyrchol gan awdurdodau lleol. Yn anffodus, rwyf i wedi cael gwybod gan Dewis—mae Canolfan Byw Annibynnol Dewis, sydd â swyddfeydd yn fy etholaeth i, ym Mae Colwyn, yn darparu gwasanaethau eiriolaeth i bobl â phroblemau iechyd meddwl ac anableddau ledled Conwy a sir Ddinbych gyfan—nad yw ei heiriolwyr yn gymwys i gael y taliad bonws, ond bod pobl mewn awdurdodau lleol cyfagos sy'n eiriolwyr ond yn gweithio i'r awdurdod lleol yn derbyn y taliadau hyn. Nid yw hynny, yn fy marn i, yn ymddangos fel chwarae teg iawn. A gaf i ofyn, Prif Weinidog, a wnewch chi ymchwilio i hyn er mwyn i'r bobl hynny sydd wedi bod yn gwneud gwaith gwerthfawr, yn mynd i gartrefi pobl ar adegau anodd iawn yn ystod y pandemig, gael y cyfle i elwa ar y taliadau bonws hyn i gydnabod eu gwaith?

Wel, Llywydd, roedd Llywodraeth Cymru yn falch iawn o allu darparu taliad o £500 yn gynnar yn y pandemig, a £735 yn ddiweddarach yn y pandemig—£735 gan ein bod ni wedi methu â pherswadio Llywodraeth y DU i ganiatáu i'r taliad hwnnw gael ei wneud heb iddo fod yn destun cyfraniadau treth ac yswiriant gwladol. Mae 64,000 o weithwyr yn y sector wedi elwa ar y taliadau hynny. Rwyf i, wrth gwrs, yn fodlon ymchwilio i unrhyw anghysondeb, a byddaf i'n nodi'r pwynt y mae'r Aelod wedi ei wneud yn benodol, wrth gymeradwyo'r pwynt a wnaeth yn wreiddiol am y gydnabyddiaeth y bwriadwyd i'r taliadau hynny ei rhoi i bobl sy'n gwneud y swyddi hyn i ni yma yng Nghymru.FootnoteLink

Gwybodaeth ychwanegol at y Cyfarfod Llawn (Saesneg yn unig)

Pan godais y mater o lai o ddarpariaeth canolfannau gofal dydd yng Nghyngor Bwrdeistref Sirol Caerffili ar gyfer oedolion anabl a goblygiadau hyn i gleientiaid, eu teuluoedd a'u staff, fe wnaethoch chi gyfeirio'r mater at Gyngor Bwrdeistref Sirol Caerffili. Wel, efallai ei fod yn gyd-ddigwyddiad, ond penderfynodd y weinyddiaeth Lafur yno gymryd cam yn ôl ac ymgynghori yn iawn ar y mater. Mae'r hen idiom Cymraeg 'taro'r post i'r pared glywed' yn dod i'r meddwl. Byddwch chi hefyd yn falch o glywed bod fy nghyd-Aelod Delyth Jewell a minnau wedi cyfarfod ag arweinydd y cyngor a'r aelod cabinet dros wasanaethau cymdeithasol ar y mater hwn ddoe. Yn ystod y cyfarfod hwnnw, fe wnaethon nhw bwysleisio bod recriwtio staff gofal cymdeithasol yn anodd ac y bydd yn parhau i fod felly tan fod cydraddoldeb rhwng eu cyflogau nhw a rhai staff y GIG. A wnewch chi gyflymu eich cynlluniau ar gyfer tâl tecach i weithwyr gofal cymdeithasol yng ngoleuni'r ffaith bod cyllidebau aelwydydd o dan bwysau a bod prisiau tanwydd y gaeaf yn cynyddu?

Rwy'n sicr yn cytuno y bydd pobl sy'n gweithio yn y sector yn teimlo effaith methiannau Llywodraeth y DU i reoli'r cynnydd i brisiau ynni, i brisiau bwyd, ac i fod â chynllun ymarferol ar gyfer y ffordd y mae'r Deyrnas Unedig wedi ymadael â'r Undeb Ewropeaidd. Arweiniodd Llywodraeth Cymru ymgyrch recriwtio lwyddiannus ar gyfer gweithwyr gofal cymdeithasol ym mis Awst a mis Medi, ac rwyf i wedi gweld canlyniadau calonogol yr ymgyrch honno, digon calonogol i ni fod eisiau defnyddio'r ymgyrch eto ddiwedd y mis hwn a thua'r hydref a'r gaeaf i geisio gwneud popeth o fewn ein gallu i gyflwyno'r manteision niferus y mae pobl sy'n gweithio yn y sector yn eu teimlo o'r gwaith pwysig y maen nhw'n ei wneud. Rydym ni eisiau cyflwyno cyflog byw gwirioneddol, ond byddwn yn aros am gyngor y fforwm gwaith teg gofal cymdeithasol o ran gwneud hynny, gan fod angen i ni fod yn hyderus y bydd yr arian y bydd pwrs y wlad yn ei ddarparu yn mynd yn uniongyrchol i becynnau cyflog y rhai y bwriedir iddyn nhw fod o fantais iddyn nhw.