Mae heddiw'n ddiwrnod eithaf sobreiddiol, onid yw, gyda chyhoeddi'r adroddiad hwnnw gan Aelodau Senedd y DU yn dweud mai ymateb Llywodraeth y DU i'r pandemig oedd un o'r methiannau iechyd cyhoeddus 'gwaethaf erioed'. Mae'r rheini yn eiriau eithaf cryf. Prin fod cyfeiriad at Gymru yn yr adroddiad hwnnw—byddaf i'n dychwelyd at hynny mewn eiliad—ond mae llawer o'r cwestiynau ynghylch yr ymateb i'r pandemig yr un mor berthnasol i Lywodraeth Cymru, wrth gwrs, gan gynnwys yr hyn a ddigwyddodd yn y dyddiau cynnar iawn hynny, ac mae cwestiynau wedi eu gofyn yn gyhoeddus heddiw ynghylch hynny, yma yn y Senedd gan fy nghyd-Aelod Adam Price, a hefyd gan newyddiadurwyr yn y gynhadledd i'r wasg yn gynharach.

Rydym ni wedi clywed rhai ymatebion gwrthgyferbyniol ynghylch cyflymder yr ymateb yma yng Nghymru; y Prif Weinidog, yn ystod cwestiynau'r Prif Weinidog, yn dweud, 'Nid oeddem ni'n gwybod pa mor ddifrifol oedd hyn,' er fy mod i'n credu ein bod ni wedi gwybod, neu'r Gweinidog iechyd yn dweud, 'Roeddem ni yn gwybod, ond roedd yn anodd iawn i Gymru weithredu heb fod Lloegr yn gweithredu hefyd.' Nawr, nid wyf i'n siŵr sut yr ydych chi'n cysoni'r ddau ymateb hynny, ond y gwir amdani yw, nid yw'r cwestiynau hyn wedi eu gofyn yn fanwl. Mae Aelodau Seneddol yn San Steffan wedi rhoi cynnig arni, fel y dywedais i, yn yr adroddiad hwn, sy'n sôn am Gymru naw gwaith, rwy'n credu, mewn 147 o dudalennau. Ond mae'r rhain yn gwestiynau y mae'r cyhoedd yng Nghymru yn disgwyl iddyn nhw gael eu hystyried yn fanwl, a'r unig ffordd o wneud hynny, fel sydd wedi ei brofi eto, yn fy marn i, gan yr adroddiad hwn heddiw—. Y ffordd i wneud hynny'n fanwl ar y cwestiynau hyn am yr ymateb cychwynnol, a chymaint o'r cwestiynau ynghylch yr ymateb yn ystod y 18 mis diwethaf, yw cael ymchwiliad sy'n benodol i Gymru.

Nawr, rwyf i wedi cyfarfod, droeon erbyn hyn, gan gynnwys unwaith yn bersonol â chynrychiolwyr o ymgyrch Teuluoedd mewn Profedigaeth dros Gyfiawnder Covid-19. Rwy'n falch bod y Prif Weinidog hefyd wedi cwrdd â nhw hefyd erbyn hyn. A'u dadl ganolog yw hyn. Mae'n syml iawn, iawn: mae'n rhaid craffu ar benderfyniadau sy'n cael eu gwneud yng Nghymru yng Nghymru. Mae'n egwyddor hawdd iawn, iawn i mi ei deall. Os gallaf i ei deall, rwy'n credu y gall y rhan fwyaf o bobl ei deall. Mae angen craffu ar benderfyniadau sy'n cael eu gwneud yng Nghymru yng Nghymru. Nawr, efallai y gall y Gweinidog ddweud wrthym ni yn awr a fu ymateb erbyn hyn, neu hyd yn oed gydnabyddiaeth i'r llythyr a ysgrifennodd y Prif Weinidog at Lywodraeth y DU yn gofyn am sicrwydd ynghylch pa ran y byddai i Gymru mewn ymchwiliad yn y DU ac y bydd yn cynnwys digon o bwyslais ar Gymru. Ac a gaf i ofyn, faint o amser y mae Llywodraeth Cymru yn barod i aros am ymateb cyn penderfynu, 'Wyddoch chi beth; bydd yn rhaid i ni wneud hyn ein hunain a sefydlu ymchwiliad i Gymru'? Dyma'r unig ateb.

Hoffwn i ganolbwyntio, yn ail, ar un gair yr ydym ni wedi ei glywed ychydig o weithiau gan y Gweinidog heddiw: 'sefydlog'—mae'r sefyllfa yng Nghymru yn sefydlog ar hyn o bryd. A gaf i awgrymu, mewn gwirionedd, fod angen tri chategori arnom ni, nid dim ond 'COVID-sefydlog' a 'COVID-brys' wrth fynd i mewn i'r gaeaf hwn? Mae hyn yn fater brys. Mae hyn yn fater brys heddiw. Efallai fod angen 'COVID-argyfwng' arnom ni os bydd pethau'n gwaethygu hyd yn oed, ond rydym ni mewn sefyllfa frys. A gadewch i mi atgoffa pobl sut beth yw 'sefydlog'. Cymru ar hyn o bryd: dros 500 o achosion fesul 100,000 o bobl dros gyfnod o saith diwrnod—mae hynny'n waeth nag unrhyw genedl arall yn y DU; mae tair gwaith yn fwy, bron, na'r ffigur ar gyfer Iwerddon, bron i chwe gwaith yn fwy na'r gyfradd achosion ar gyfer yr Iseldiroedd, bron i 12 gwaith yn fwy na'r gyfradd achosion ar gyfer Ffrainc ac 20 gwaith yn fwy na'r gyfradd achosion ar gyfer Sbaen. Mae'r gyfradd achosion ar gyfer pobl dan 25 oed yng Nghymru ddwywaith yn fwy na'r cyfartaledd ar gyfer Cymru, sef bron i 1,000. Mae gan saith sir yng Nghymru, gan gynnwys yr un yr wyf i'n ei chynrychioli, gyfraddau achos o dros 1,000. Os nad yw hynny'n fater brys, wn i ddim beth sydd.

Felly, efallai y caf i ofyn y cwestiynau hyn wrth gloi. Pryd mae strategaeth bresennol Llywodraeth Cymru yn rhagweld y byddwn ni'n gostwng i'r lefelau yn Ffrainc, yn Sbaen, yn yr Eidal ac mewn unrhyw wlad arall yng ngorllewin Ewrop y gallech chi sôn amdani? A yw cyrraedd yno cyn gynted â phosibl yn rhan o'r strategaeth hyd yn oed? Neu ai sefydlog, yn raddol, yw'r ffordd y bydd pethau'n cael eu trin o hyn ymlaen? Er enghraifft, fe wnaethom ni awgrymu yr wythnos diwethaf y gallem ni gryfhau system pasys COVID, efallai, fel modd cyflymu pethau. Pa dystiolaeth y gall y Gweinidog dynnu sylw ati i ddangos neu hyd yn oed awgrymu bod Llywodraeth Cymru yn ceisio gwneud popeth o fewn ei gallu i leihau'r cyfraddau achos hynny i lefelau ein partneriaid yng ngorllewin Ewrop, oherwydd—