Diolch, Ddirprwy Lywydd. Fel cyn-gynorthwyydd addysgu, mae'n bleser mawr gennyf ymateb i'r ddadl hon heddiw. Rwy'n credu ei bod wedi bod yn ddadl ddiddorol iawn, gyda llawer o safbwyntiau gwahanol ar beth yn union yw'r broblem. Ac fe'm calonogwyd, yn rhannol, gan ymateb y Gweinidog i nifer o'r problemau. Soniodd Laura Anne Jones yn ei sylwadau cychwynnol am yr orddibyniaeth ar athrawon cyflenwi a'r pwysau y mae hynny'n ei roi ar gynorthwywyr addysgu—oherwydd mae'n bwysig cofio nad prinder ar daenlen yn unig yw'r prinder hwn, mae'n cael effaith go iawn mewn ystafelloedd dosbarth, ac rwy'n credu bod Laura wedi ymdrin yn dda iawn â'r effaith y mae hynny'n ei chael ar staff presennol. Soniodd hefyd ynglŷn â sut rydym angen mwy o lwybrau i mewn i'r proffesiwn. Pobl ag—. Nid yn unig—mae'n ddrwg gennyf, ni allaf gofio pwy a'i dywedodd yn awr—pobl sydd wedi gadael y brifysgol i ddychwelyd i addysgu yn yr ysgol y cawsant hwy eu hunain eu dysgu ynddi, ond pobl sydd â phrofiad bywyd o gefndiroedd eraill, ac mae hynny'n bwysig iawn hefyd. Felly, dyna rai o'r pethau y mae ein cynnig heddiw yn bwriadu eu cyflawni.

Roedd Siân Gwenllian yn iawn i ddweud bod y rhesymau dros y prinder o ran recriwtio athrawon yn gymhleth iawn yn wir, ac roedd y pwynt a wnaeth am athrawon yn gadael y proffesiwn o fewn y pum mlynedd cyntaf yn gwbl gywir. Roeddwn braidd yn siomedig ynghylch ymateb y Gweinidog i'r ymyrraeth benodol honno, oherwydd soniodd fod mwy i'w wneud, ond nid oedd yn benodol iawn yn fy marn i, ynghylch yr union gamau roedd yn eu cymryd i fynd i'r afael â hynny.

Siaradodd Samuel Kurtz yn helaeth am yr argyfwng gydag athrawon Cymraeg yn arbennig, ac os nad awn i'r afael â'r broblem honno, mae cyrraedd targed 2050 o siaradwyr Cymraeg yn mynd i fod yn anodd iawn yn wir. Felly, rydym angen gweithredu go iawn ar hynny, ac os edrychwch ar broffil oedran nifer o'r athrawon Cymraeg sydd yn y proffesiwn ar hyn o bryd, mae hwn yn rhywbeth sy'n werth edrych arno hefyd. Felly, mae hon yn broblem a fydd yn parhau i waethygu os nad awn i'r afael â hi heddiw.

Roeddwn yn arbennig o hoff o gyfraniad James Evans, oherwydd, i fynd yn ôl at yr hyn a ddywedais yn gynharach am niferoedd ar daenlen a nifer yr athrawon yn y proffesiwn, mae athrawon yn llawer mwy gwerthfawr na hynny. Mae athrawon yn cael effaith go iawn ar y disgyblion y maent yn eu haddysgu a'r cymunedau y maent yn addysgu ynddynt. Maent yn addysgu mwy na'r cwricwlwm yn unig, ac i fynd yn ôl at yr hyn a ddywedodd Laura, dyna pam ei bod mor bwysig i bobl sydd â phrofiadau bywyd eraill fynd i mewn i'r proffesiwn ac addysgu, oherwydd gwyddom am yr effaith y gallant hwy ei chael hefyd, oherwydd dônt yn rhan go iawn o'r cymunedau y maent yn eu gwasanaethu.

Ac roedd Gareth Davies yn iawn, hefyd, i dynnu sylw at yr effeithiau y mae'r pandemig wedi'u cael ar addysgu. Byddwn yn mentro dweud nad oes llawer o broffesiynau, mae'n debyg, dros y 18 mis diwethaf, sydd wedi gorfod newid ac addasu mwy nag y bu'n rhaid i'r proffesiwn addysgu ei wneud. Felly, fe'm calonogwyd i glywed y Gweinidog—ac roeddwn yn croesawu rhai o'r pethau a ddywedodd y Gweinidog—yn sôn am ddysgu a datblygiad proffesiynol, ac rwy'n croesawu'r buddsoddiad a grybwyllodd yn hynny hefyd, oherwydd credaf fod hynny'n bwysig iawn. Ond nodaf ei fod wedi sôn llawer am rôl partneriaethau rhanbarthol wrth wneud hynny, ond yn anffodus, canfu Estyn, er eu bod wedi chwarae rôl gadarnhaol, nad oedd wedi'i ddatblygu'n ddigonol a'i fod yn dameidiog ledled Cymru, yn enwedig yn y rhanbarth a rannwn—yn y rhan o'r byd a gynrychiolwn—rhanbarth ERW, sy'n stori arall ynddi ei hun.

Felly, roeddwn eisiau defnyddio fy amser heddiw i ganolbwyntio ar y cwricwlwm newydd. Mae athrawon yng Nghymru yn wynebu pwysau sylweddol i gynllunio ar gyfer y cwricwlwm newydd hwnnw a'i roi ar waith, sy'n ychwanegu at lwyth gwaith nifer o athrawon sydd eisoes wedi'u gorweithio. Er bod arolwg diweddar a gomisiynwyd gan Lywodraeth Cymru wedi canfod lefelau cryf iawn o ymrwymiad i ddiwygio'r cwricwlwm ymhlith staff addysgu, roedd pryderon sylweddol hefyd mewn ysgolion ynghylch nifer o agweddau allweddol yn ymwneud â'i weithredu. Dangosodd nad oedd tua hanner yr uwch arweinwyr yn glir ynglŷn â sut y byddai trefniadau asesu yn newid yn eu hysgol yn dilyn y diwygiadau na'r hyn sy'n ofynnol i'r ysgol ei wneud i gynllunio eu trefniadau asesu. Dim ond 21 y cant o arweinwyr ysgolion a oedd yn credu bod ganddynt ddigon o amser i baratoi ar gyfer cyflwyno'r cwricwlwm, gydag ychydig dros hanner yr uwch arweinwyr yn anghytuno â'r datganiad:

'Hyd yma, mae digon o amser wedi bod ar gael o fewn calendr yr ysgol i baratoi ar gyfer y cwricwlwm newydd’.

Mae rhai ysgolion yn ei chael hi'n anodd paratoi ar gyfer y cwricwlwm newydd, gyda 13 y cant o arweinwyr ysgolion yn credu nad oedd gan eu hysgol ddigon o gapasiti staffio i gynllunio'r cwricwlwm newydd chwaith, a daw hyn yn ôl at y pwynt yn ein cynnig heddiw y dylai Llywodraeth Cymru osod y targed, yn gadarn ac yn ysgrifenedig, o recriwtio 5,000 o athrawon newydd dros y pum mlynedd nesaf, oherwydd gall recriwtio mwy o staff leddfu llawer o'r pryderon a godwyd nid yn unig gennym ni fel gwleidyddion, ond gan athrawon, rhieni ac uwch arweinwyr fel ei gilydd.

Un peth sydd wedi codi o ganlyniad i'r diffyg targed, gweledigaeth a chynlluniau gan Lywodraeth Cymru mewn perthynas â recriwtio i'r byd addysg yw pa mor ddibynnol yw ysgolion yn awr, fel y dywedodd Laura Anne Jones, ar athrawon cyflenwi oherwydd prinder athrawon eraill yng Nghymru. Gwariodd ysgolion yng Nghymru tua £250 miliwn ar staff cyflenwi ledled Cymru rhwng 2016 a 2021, ac mae athrawon cyflenwi yn achubiaeth fawr i ysgolion ac maent yn gwneud gwaith da iawn, ond nid yw hwnnw'n ateb hirdymor. Mae ysgolion wedi gorfod ymdrin â phrinder staff a hunanynysu, wrth gwrs, dros flynyddoedd diwethaf y pandemig, ond mae angen i'r orddibyniaeth hon ar athrawon cyflenwi ddod i ben, ac yn fwy na dim mae arnom angen mwy o athrawon parhaol mewn ysgolion oherwydd y gwerth y soniodd James Evans amdano, gwerth y gallant ei gyfrannu i'w hysgolion hefyd.

Felly, rwy'n credu ein bod yn sefyll ar groesffordd heddiw. Mae ein cynnig yn glir iawn—mae yna gynllun i yndrin ag ef. Mae hon yn broblem ac ni fydd yn newid dros nos, ond y dewis arall yw gwneud dim, a gwneud dim yw'r hyn sydd wedi ein rhoi ni yn y sefyllfa hon.