O gofio pwysigrwydd y ddadl hon y prynhawn yma, byddai'n esgeulus imi beidio â sôn am gyfraniadau pwysig ein hathrawon Cymraeg, yn enwedig yr athrawon mewn addysg gynradd ac addysg uwchradd sy'n gweithio’n ddi-baid i ddarparu addysg Gymraeg o'r radd flaenaf i bobl ifanc ledled Cymru—offeryn allweddol yn y gist offer os yw Llywodraeth Cymru am gyflawni 'Cymraeg 2050', ei strategaeth uchelgeisiol.

Ond, fel dywedodd Siân Gwenllian, mae’n adeg dyngedfennol ar gyfer recriwtio athrawon Cymraeg eu hiaith. Dros y pum mlynedd diwethaf, mae nifer yr unigolion sy'n hyfforddi i gymhwyso fel athrawon cyfrwng Cymraeg wedi gostwng yn sylweddol flwyddyn ar ôl blwyddyn. Ar ben hynny, mae’r ffaith bod nifer gynyddol o athrawon cyfrwng Cymraeg yn penderfynu gadael y proffesiwn o fewn 10 mlynedd ar ôl cymhwyso yn golygu bod ein hysgolion yn cyrraedd adeg dyngedfennol. 

Mae’r gweithlu presennol o dan bwysau mawr, ond mae'n dal i lwyddo i ddarparu addysg o'r radd flaenaf yn yr ystafell ddosbarth. Mae’n dyst i’r oriau o ymroddiad ac ymrwymiad mae athrawon yn eu rhoi. Ces i fy magu yn sir Benfro, lle ces i addysg ddwyieithog. Gallaf ddweud yn bersonol mor fuddiol oedd y Gymraeg o ran fy addysg. Roedd yr athrawon a oedd gennyf fi, megis Barbara Lewis, Jane Griffiths neu Paul Edwards a Richard Davies, yn rhagorol, yn y Gymraeg a’r Saesneg fel ei gilydd. Roedd y gallu i newid rhwng y ddwy iaith yn rhoi tipyn o sbarc yn y wers, yn gwneud yr ysgol yn hwyl. 

Ond, os na fydd Llywodraeth Cymru yn gweithredu, mae’n bosibl y bydd y to nesaf o ddysgwyr yn colli'r profiad a ges i a llawer o bobl eraill yn yr ysgol. Rhaid inni dorri'r cylch lle mae pobl yn tyfu i fyny mewn tref fach, yn mynd i’r brifysgol agosaf ac yn dychwelyd i ddysgu yn yr un ysgol yr aethon nhw iddi. Sut ydyn ni'n recriwtio athrawon o'r tu allan i Gymru, sydd â phrofiad bywyd gwahanol? A pha gefnogaeth y gallwn ni ei rhoi iddyn nhw ar gyfer dysgu ac addysgu trwy'r iaith? Allwn ni ddim cau'r drws ar bobl o’r tu allan i Gymru sydd am ddysgu yn ein gwlad. Fel y dywedodd y coleg Cymraeg, mae'n rhaid inni fod yn strategol ac uchelgeisiol os ydyn ni am newid y patrymau sydd wedi cael eu hamlinellu yn yr araith hon. Diolch.