Llywydd, pan nad yw tua 50 y cant o'r boblogaeth yn pleidleisio yn ein hetholiadau'n rheolaidd neu ddim o gwbl, awgrymaf nad yw iechyd democrataidd ein gwlad yn dda. Nid oes un ateb at bob diben ar gyfer y dirywiad hirsefydlog hwn mewn cyfranogiad dinesig, ond nid wyf yn credu mai chwilio am ffyrdd o osod rhwystrau rhag i bobl allu cymryd rhan yw'r ffordd ymlaen. Felly, nid yw Llywodraeth Cymru yn bwriadu dilyn cyfeiriad Llywodraeth y DU yn ei Bil Etholiadau. Yn hytrach, bwriadwn fabwysiadu dull gwahanol iawn, dull a fydd yn arwain at ddatblygu system etholiadol fodern sy'n addas ar gyfer yr unfed ganrif ar hugain.

Mae Llywodraeth Cymru wedi ymrwymo i bleidleisio cynhwysol a hygyrch mewn etholiadau ac mae eisiau annog pobl i gymryd rhan mewn etholiadau datganoledig yng Nghymru. Mae tymor y Senedd newydd hon yn rhoi cyfle i nodi rhaglen uchelgeisiol i gynyddu ymgysylltiad democrataidd Cymru, a bydd rhan o hyn yn archwilio'r ffyrdd y gallwn ni ail-ymgysylltu â'r etholwyr drwy ffyrdd newydd a hygyrch o gofrestru a phleidleisio. A byddaf yn trafod y rhain yn fanylach yn y man.

Ond yn gyntaf, wrth i ni yn Llywodraeth Cymru ac yn y Senedd heddiw ystyried a thrafod y ffyrdd o sicrhau'r cyfle gorau i gynhwysiant, hygyrchedd a chyfranogiad pleidleiswyr, rwy'n pryderu, fel y mae llawer o rai eraill, am gynigion Llywodraeth y DU yn ei Bil Etholiadau, sy'n cynnwys mesurau sy'n debycach i fesurau atal pleidleiswyr yn hytrach nag annog cyfranogaeth. Mae hyn yn arbennig o wir mewn cysylltiad â'r mesurau adnabod pleidleiswyr, nad oes sail dystiolaethol iddyn nhw ac sy'n amlwg yn rhoi'r rhai sy'n llai tebygol o fod â'r mathau gofynnol o gardiau adnabod o dan anfantais. Dyna pam yr ydym wedi bod yn glir na fyddwn yn cyflwyno cardiau adnabod pleidleiswyr na mesurau tebyg yng Nghymru ar gyfer etholiadau datganoledig. Mae gennym bryderon tebyg hefyd ynghylch cynigion Llywodraeth y DU ar gyfer cael mynediad at bleidleisiau drwy'r post a phleidleisiau drwy ddirprwy ar gyfer etholiadau a gadwyd yn ôl, ac ni fyddwn yn eu cefnogi nhw ychwaith.

Fel yr wyf wedi dweud yn y Siambr hon o'r blaen, nid oes sail dystiolaethol ar gyfer cyflwyno'r mesurau hyn. Er enghraifft, mae data gan y Comisiwn Etholiadol yn awgrymu, yn 2019, ledled y DU, fod 595 o achosion o dwyll etholiadol honedig yr ymchwiliwyd iddyn nhw gan yr heddlu. O'r rheini, dim ond 142 o achosion a gafodd eu categoreiddio o dan gategori pleidleisio, dim ond un unigolyn a gafwyd yn euog o ddefnyddio pleidlais rhywun arall mewn gorsaf bleidleisio, a chafodd un unigolyn rybudd am yr un rheswm.

Llywydd, nid y ddadl hon yw'r amser i fanylu ar ein pryderon mewn cysylltiad â chynigion Llywodraeth y DU. Mae gennym broses ar wahân ar gyfer ystyried cydsyniad deddfwriaethol, ond fel y nodir yn y cynnig ar gyfer y ddadl hon heddiw, rydym yn gresynu at gynigion Llywodraeth y DU. Rydym yn credu bod perygl i ddull gweithredu Llywodraeth y DU amddifadu pobl Cymru o'u hawliau democrataidd a thanseilio cyfranogiad democrataidd.

Llywydd, ym mis Gorffennaf, cyhoeddais gyfres o egwyddorion ar gyfer diwygio etholiadol. Mae'r egwyddorion hyn yn adlewyrchu gwerthoedd cyfiawnder cymdeithasol, cynwysoldeb a democratiaeth yng Nghymru. Fel yr amlinellir yn y datganiad ysgrifenedig, mae'r egwyddorion yn cynnwys cydraddoldeb—mae'n rhaid galluogi pob person sy'n dymuno cymryd rhan mewn democratiaeth i wneud hynny mewn amgylchedd diogel a pharchus; hygyrchedd—dylai newidiadau i systemau etholiadol a chyfraith etholiadol fod yn seiliedig ar yr egwyddor o wneud pleidleisio a chymryd rhan mewn democratiaeth mor hygyrch a chyfleus â phosibl, ac mae egwyddorion eraill yn cynnwys cyfranogiad—gwella profiad dinasyddion, symlrwydd ac uniondeb. Defnyddir yr egwyddorion i feincnodi ein hagenda diwygio etholiadol yng Nghymru a'n dull o gefnogi ymgysylltiad a chyfranogiad democrataidd. Mae cynnydd eisoes wedi'i wneud tuag at gyflawni'r egwyddorion hyn, er enghraifft, o ran rhoi etholfraint i bobl ifanc 16 a 17 oed a gwneud dinasyddion tramor yn gymwys—pobl sy'n cyfrannu at ein cymunedau a'n cenedl sy'n haeddu cael eu lleisiau wedi'u clywed yn ein democratiaeth.

Bydd yr Aelodau hefyd yn ymwybodol y bydd cyfres gyntaf Cymru o gynlluniau treialu etholiadol yn cael eu cynnal fel rhan o etholiadau llywodraeth leol y flwyddyn nesaf. Bydd y rhain yn edrych ar gynyddu'r cyfleoedd i bobl bleidleisio, gan adlewyrchu bywydau prysur pobl. Ac rwy'n falch o gyhoeddi fy mod wedi gosod datganiad ysgrifenedig y bore yma yn rhoi mwy o fanylion i'r Aelodau am y cynlluniau treialu hyn. Rydym yn gweithio gyda'r awdurdodau lleol ar gyfer Blaenau Gwent, Pen-y-bont ar Ogwr, Caerffili a Thorfaen ar gyfres o gynlluniau treialu pleidleisio hyblyg i brofi gwahanol fathau o bleidleisio cynnar. Rydym wedi cynllunio'r cynlluniau treialu i ddarparu tystiolaeth ar gyfer y gwahanol fathau o bleidleisio cynnar, boed hynny mewn gorsaf bleidleisio bresennol neu mewn un ganolog newydd, ac agor y rhain ar ddiwrnodau gwahanol. Mae'r rhain yn cynnwys gorsafoedd pleidleisio newydd sy'n cael eu sefydlu mewn ysgol a choleg i ymgysylltu â phleidleiswyr newydd sydd wedi cael etholfraint. Bydd pob cynllun treialu yn wahanol, gan ein helpu ni i weld beth sy'n gweithio orau yng Nghymru. Bydd hyn, yn ei dro, yn llywio ein gwaith ar ystyried y ffyrdd o atgyfnerthu a chodio deddfwriaeth etholiadol yng Nghymru, a sicrhau ei bod ar gael yn llawn yn Gymraeg a Saesneg, a thrwy hynny wella hygyrchedd cyfraith etholiadol Cymru. Bydd y dull hwn hefyd yn rhoi cyfle i ddigideiddio a moderneiddio'r system etholiadol yng Nghymru, gan ei gwneud yn addas ar gyfer yr unfed ganrif ar hugain a sicrhau bod etholiadau'r Senedd ac etholiadau llywodraeth leol yng Nghymru mor gynhwysol â phosibl. Byddwn yn ystyried ein cynigion ein hunain ar gyfer sut i gyflawni hyn, ac edrychaf ymlaen at weithio gyda chydweithwyr yn y Senedd maes o law. Dirprwy Lywydd, ni fyddwn yn cefnogi gwelliant y Ceidwadwyr. Diolch.