Part of the debate – Senedd Cymru am 6:42 pm ar 23 Tachwedd 2021.
Diolch, Dirprwy Lywydd. A gaf i ddiolch i'r holl siaradwyr sydd wedi cyfrannu at y ddadl hon ar ddiwedd y diwrnod hir hwn? A gaf i hefyd ailadrodd y sylwadau o gefnogaeth a chydnabyddiaeth o waith Syr Wyn Williams? Rwy'n tybio ei fod yn gwrando, felly gobeithio nad yw'n credu bod rhai o'r sylwadau hyn yn ymdebygu i goffâd, oherwydd gallaf eich sicrhau chi ei fod yn fyw ac yn iach—mae'n swnio fel hynny weithiau; rwy'n siŵr nad yw'n mynd i unrhyw le am sbel.
A gaf i ddweud hefyd mai un o'r pethau y mae—? Mae'n amlwg fy mod wedi cyfarfod ag ef i drafod ei adroddiad, ac eto gyda'r Prif Weinidog, ac eto gyda'r Arglwydd Brif Ustus, ar faterion yn ymwneud â'r tribiwnlysoedd a materion cyfreithiol ehangach. Mae annibyniaeth yn mynd i galon un o'r pwyntiau yr oedd eisiau ei bwysleisio. Felly, ar ei ran, roedd hynny'n cael ei gynnwys yn fy marn i yn y datganiad a wneuthum i, ond hefyd credaf ei fod yn bwynt yr ydych chi wedi'i wneud, ac eraill wedi'i wneud, ac rydym yn cydnabod hyn. Gan fod yn rhaid i'r broses o drosglwyddo'r tribiwnlysoedd i'r hyn a fydd, gobeithio, yn wasanaeth tribiwnlys modern newydd maes o law, fod yn gonglfaen iddo.
Gwnaed nifer o sylwadau am y fformat ar gyfer y tribiwnlysoedd mewn nifer o'r materion a godwyd. A gaf i ddweud ein bod yn amlwg yn aros am adroddiad terfynol Comisiwn y Gyfraith ar dribiwnlysoedd? Edrychwn ymlaen yn fawr at yr argymhellion, ac yn wir, gobeithio, at weithredu'r argymhellion hynny. Oherwydd yr hyn yr ydym ni'n ei wneud yw rhoi at ei gilydd nawr yr hyn sydd wedi dod i'r amlwg ar sail ad hoc. Mae agweddau pwysig iawn ar gyfraith weinyddol sy'n bwysig iawn i fywydau pobl mewn sawl maes penodol, ac mae'n ymwneud â rhoi hynny i mewn i'r hyn a fydd, gobeithio, yn dod yn wasanaeth tribiwnlys haen gyntaf, a gwasanaeth apeliadau i Gymru, gyda llywydd tribiwnlysoedd a fydd â swyddogaeth benodol iawn.
A gaf i ddweud, yn amlwg, wrth yr Aelod, ein bod yn anghytuno, mae'n debyg, o ran y materion sy'n ymwneud â datganoli cyfiawnder? Gan fy mod yn cytuno'n llwyr â'r hyn a ddywedodd yr Arglwydd Thomas wrth y Pwyllgor Deddfwriaeth, Cyfiawnder a'r Cyfansoddiad y diwrnod o'r blaen nad yw'n fater o 'os', mae'n fater o 'pryd'. Gan ei fod yn ymwneud â sut y gallwn ni wneud pethau'n well mewn gwirionedd, yn hytrach na 'Pwy sy'n berchen ar hwn?' neu 'Pwy sy'n berchen ar hwnna?', a chredaf fod y dadleuon hynny'n dod yn gliriach ac yn gliriach wrth i amser fynd yn ei flaen.
Gwnaed y pwynt yn gryf iawn yn yr adroddiad, ac eto gan Syr Wyn, o ran effaith COVID, ond yr ymdrechion a wnaed i sicrhau bod y gwaith o ymdrin â'r achosion hynny yn parhau—. Ac mae hefyd yn glir iawn hefyd bod manteision i symud ymlaen at y defnydd mwy o wrandawiadau ar-lein ac ati. A chredaf fod y pwynt mynediad at gyfiawnder yn ymwneud mewn gwirionedd â'r ffaith y bydd y tribiwnlysoedd hyn, mi gredaf, yn dod yn fwyfwy holgar, yn hytrach nag yn wrthwynebol, ac mae hynny yno i geisio'r canlyniad cywir, yn hytrach na phwy sydd â'r gynrychiolaeth orau ar ddiwrnod penodol. A chredaf fod hynny'n ffordd y gall y rhan hon o'n system gyfiawnder yng Nghymru wneud pethau'n wahanol iawn. Felly, credaf y bydd y newidiadau hynny'n digwydd, a chredaf fod yn rhaid i ni ystyried pob un o'r rheini yng nghyd-destun argymhellion Comisiwn y Gyfraith, ac eto, y ffaith y bydd arnom bron yn sicr, o ganlyniad i hynny, angen Bil Tribiwnlys Cymru, er mwyn diwygio'r strwythurau ac ati. Nid wyf eisiau achub y blaen arno, oherwydd mae'n amlwg bod yn rhaid inni aros am adroddiad y comisiwn.
Ein hymrwymiad yn y rhaglen lywodraethu yw mynd ar drywydd yr achos dros ddatganoli cyfiawnder a phlismona i Gymru, ac mae is-bwyllgor y Cabinet ar gyfiawnder, yr wyf yn ei gadeirio, wedi cael ei ailymgynnull i fwrw ymlaen â hynny. Fel y gŵyr yr Aelodau, gwnaed yr achos clir dros newid gan y Comisiwn ar Gyfiawnder yng Nghymru. Rydym yn parhau i fynd ar drywydd yr achos dros newid o fewn Llywodraeth y DU; parhau i weithio gyda'n rhanddeiliaid i archwilio'r ffordd orau o sicrhau newid; a pharhau i ddatblygu ein rhaglen waith ein hunain. Ac rwy'n falch bod Cyngor y Gyfraith newydd i Gymru bellach yn sefydledig, ac wedi cynnal ei gyfarfod cyntaf ei hun.
Ym mis Hydref, ynghyd â'r Prif Weinidog, fel y dywedais, cyfarfûm â llywydd y tribiwnlysoedd i drafod ei adroddiad a'i flaenoriaethau ar gyfer y dyfodol. Rwyf hefyd wedi cyfarfod â'r arglwyddi prif ustusiaid, gydag ynadon y Goruchaf Lys, a chydag uwch farnwyr eraill sy'n gwasanaethu yng Nghymru. Ac rwy'n credu y gall yr Aelodau gael eu calonogi oherwydd lefel yr ymgysylltu gan ein barnwyr uchaf ag anghenion penodol Cymru—. Ac rwy'n arbennig o falch o weld cymaint o ymgysylltiad barnwrol cadarnhaol â'r cyngor cyfraith newydd. Yn fwy diweddar, fel y dywedais i, cyfarfûm â'r Arglwydd Thomas o Gwmgiedd i drafod dyfodol cyfiawnder yng Nghymru. Ac, er bod y pandemig wedi arafu cyflymder y newid, mae'r dadleuon a wnaed gan y comisiwn ar gyfiawnder ar gyfer newid cyfansoddiadol a datganoli cyfiawnder, rwy'n credu, os o gwbl, wedi'u cryfhau gan yr amgylchiadau eithriadol y cawsom ein hunain ynddyn nhw.
Yn olaf, fel y dywedais i, rwy'n disgwyl cael adroddiad Comisiwn y Gyfraith ar y tribiwnlys datganoledig erbyn diwedd y flwyddyn. Bydd yn cyfeirio ein taith tuag at system dribiwnlysoedd fodern i Gymru, ac edrychaf ymlaen at ystyried argymhellion y comisiwn ar gyfer polisi Cymreig penodol yn y maes pwysig hwn. Dirprwy Lywydd, wrth gloi, hoffwn ddiolch eto i'r llywydd am ei drydydd adroddiad blynyddol, ac am ei arweiniad parhaus o ran Tribiwnlysoedd Cymru. Diolch.