Dirprwy Lywydd, yn y gymdeithas orllewinol fodern, mae consensws cyffredinol bod gwahaniaeth amlwg rhwng plant ac oedolion, sy'n deillio o'r ffaith bod plant yn cael eu diffinio'n llai aeddfed yn gorfforol ac yn feddyliol. Fodd bynnag, nid yw hyn bob amser wedi digwydd, oherwydd, drwy gydol gwahanol gyfnodau mewn hanes, mewn gwahanol wledydd a diwylliannau, mae barn ar yr hyn y dylai plant ei wneud pan fyddan nhw'n oedrannau penodol, megis sut y maen nhw'n cael eu haddysgu a'u cymdeithasu, yn ogystal â pha oedran y maen nhw'n dod yn oedolyn cyfreithiol, wedi newid ac wedi bod yn wahanol. Er enghraifft, yn y DU, ni ddechreuodd plentyndod fel cyflwr sy'n wahanol i fod yn oedolyn gael ei gydnabod tan yr unfed ganrif ar bymtheg a'r ail ganrif ar bymtheg, pan ddechreuodd cymdeithas ymdrin â'r plentyn nid fel oedolyn bach, ond fel person o lefel aeddfedrwydd is y mae angen cariad a meithriniad oedolion arno. Parhaodd hyn i'r ddeunawfed ganrif ac arweiniodd at Ddeddf Atal Creulondeb i Blant, a'i Diogelu, 1889, siarter plant, a heddiw mae gennym ni Ddeddf amddiffyn plant 1989, sy'n rhoi'r cyfrifoldeb dros amddiffyn a meithrin plant ar y rhieni, ond cadarnhaodd y byddai'r wladwriaeth, pe baen nhw'n methu yn y cyfrifoldeb hwn, yn ymgymryd â'r swyddogaeth hon.

Rwy'n dweud hyn i gyd i wneud y pwynt bod plentyndod yn lluniad cymdeithasol, wedi'i greu gan oedolion, ac wedi'i bennu yn bennaf gan oedolion ac wedi'i ddylanwadu arno gan yr hyn y mae cymunedau oedolion yn credu sydd orau i'r plentyn o ran yr hyn y maen nhw'n yn ei ganfod yn gyfrifoldebau a'u hawliau eu hunain. Felly, y mae'r paradeim hwn nid yn unig yn dueddol o atgyfnerthu'r awdurdod y gallai oedolion ei gael dros blant, ond mae hefyd yn golygu bod hawliau plant yn aml yn cael eu gwrthod pan fyddan nhw'n gwrthdaro â normau hawliau dynol, a dyna pam yr wyf i'n gefnogwr brwd i Gonfensiwn y Cenhedloedd Unedig ar Hawliau'r Plentyn, gan ei fod yn dadlau y dylai plant cael eu trin fel bodau dynol yn eu rhinwedd eu hunain, gyda phwyslais arbennig ar ymgynghori â nhw bob amser ynghylch penderfyniadau sy'n effeithio ar eu bywydau. Rwy'n fodlon ac yn falch bod y cynllun hawliau plant yn ofyniad y mae Llywodraeth Cymru wedi'i roi arni'i hun i sicrhau bod hyn yn digwydd yng Nghymru. Nid oes gwell enghraifft o hyn yn cael ei weithredu na Bil Plant (Cymru), a fydd yn helpu i ddiogelu hawliau plant drwy wahardd cosbi plant yn gorfforol. Nid oeddwn yn Aelod o'r Senedd pan gafodd y ddeddfwriaeth hon ei phasio, ond rwyf i mor falch o hynny, oherwydd lle'r oedd hawliau plant yn gwrthdaro â hawliau oedolion, rhoddodd ein Llywodraeth Cymru ac Aelodau'r Senedd yr un sylfaen iddyn nhw, ac ni allwn ni fyth danbrisio pa mor arwyddocaol, eithriadol a hanfodol oedd hyn, ac roedd yn arwydd clir o ymrwymiad Llywodraeth Cymru i Gonfensiwn y Cenhedloedd Unedig ar Hawliau'r Plentyn.

Rwy'n credu ein bod ni hefyd yn gweld hyn yn ein Senedd Ieuenctid yng Nghymru, sy'n cynrychioli pobl ifanc yn y cymunedau ac yn codi eu lleisiau, gan sicrhau nad yw polisïau a chynnydd yn cael eu gwneud iddyn nhw ond gyda nhw. Bydd ein Ewan Bodilly ni, sy'n aelod o Gyngor Ieuenctid Pen-y-bont ar Ogwr, yn cynrychioli etholaeth Pen-y-bont ar Ogwr, ac rwy'n edrych ymlaen at weithio gydag ef ar ei faterion allweddol, sy'n cynnwys gofal iechyd meddwl ieuenctid, yr argyfwng hinsawdd a ffioedd dysgu prifysgolion.

Felly, mae llawer o les yn cael ei wneud yng Nghymru, yn unol â CCUHP. Fodd bynnag, pan ddaw'n fater o hawliau digidol plant, y mae gennyf i awch amdanyn nhw, fel gyda llawer o wledydd eraill, dylem ni fod yn gwneud mwy. Ni allaf i grynhoi hyn yn well na'r athro Harvard Shoshana Zuboff, sy'n dweud:

'Bob dydd rydym ni'n anfon ein plant i'r byd llwfr newydd hwn o economeg gwyliadwriaeth, fel caneris diniwed i byllau glo y Cewri Technoleg. Mae dinasyddion a deddfwyr wedi sefyll yn dawel, wrth i systemau cudd o dracio, monitro a dylanwadu ddifetha bywydau preifat plant diniwed a'u teuluoedd, gan herio egwyddorion democrataidd hanfodol er elw a phŵer. Nid dyma'r ganrif ddigidol addawol y gwnaethom ni gytuno iddi.'

Mae hyn yn hynod wir yma yng Nghymru ar adegau hefyd. Faint ohonom ni sy'n ymwybodol bod data biometrig yn cael ei gasglu o blant mewn ysgolion gyda'u holion bysedd yn cael eu cyfnewid am brydau ysgol am ddim, neu'r apiau ystafell ddosbarth sy'n casglu nid yn unig ddata academaidd, ond hefyd data ymddygiadol ynghylch ein plant ni? Ac mae llawer o sôn yn y byd technoleg nawr am fanteision ac anfanteision microsglodynnu ein plant.

Ond mae rhywfaint o newyddion cadarnhaol, a hynny yw bod Pwyllgor y Cenhedloedd Unedig ar Hawliau'r Plentyn, ar 2 Mawrth, wedi mabwysiadu sylw cyffredinol Rhif 25 ar hawliau'r plant o ran yr amgylchedd digidol. Mae ei fabwysiadu'n egluro am y tro cyntaf bod hawliau plant yn berthnasol yn y byd digidol. Bu ymgynghori â saith cant a naw o blant a phobl ifanc rhwng naw a 22 oed mewn 26 gwlad a chwe chyfandir. Maen nhw eisiau cael byd digidol mwy preifat, a thryloyw, sy'n eu hamddiffyn, un sy'n briodol i'w hoedran ac sy'n galluogi eu diddordebau, eu perthnasoedd a'u cyfleoedd. Ac er nad yw sylwadau cyffredinol yn rhwymol ac nid ydyn nhw'n rhan o Gonfensiwn y Cenhedloedd Unedig ar Hawliau'r Plentyn ei hun, byddwn i'n gofyn i Lywodraeth Cymru wneud popeth o fewn ei gallu i ymgorffori hawliau digidol plant yng nghynllun hawliau plant 2021.

A hefyd hoffwn ddweud—hoffwn i fynegi fy nghefnogaeth i argymhelliad 15 yn adroddiad 'Hawliau Plant yng Nghymru' gan Bwyllgor Plant, Pobl Ifanc ac Addysg y pumed Senedd, dan gadeiryddiaeth Lynne Neagle, a argymhellodd fod yn rhaid i awdurdodau lleol hefyd wneud yr asesiadau risg plant, yn enwedig pan fydd toriadau'n cael eu gwneud i wasanaethau fel teithio am ddim ar fysiau ysgol.

Ac yn olaf, a gaf i ofyn i Lywodraeth Cymru ystyried gofyn i bobl ifanc, o bosibl ein Haelodau o Senedd Ieuenctid Cymru, ynghylch eu barn ar hawliau digidol a hyrwyddo llythrennedd data, oherwydd beth yw cydsyniad os nad yw ein plant yn deall yr hyn y maen nhw'n ymrwymo iddo, ac os nad ydym ni fel oedolion a gwleidyddion yn deall chwaith? Mae'r plant eisiau ac angen bod ar-lein, ond mae angen iddyn nhw allu gwneud hynny'n ddiogel. Rhaid i bawb dan sylw ddyblu eu hymrwymiad i sicrhau bod eu hawliau, gan gynnwys eu hawliau i ddiogelwch a phreifatrwydd, yn cael eu cynnal.