Diolch. Wrth inni ddathlu 100 mlynedd o’r Urdd, hoffwn ddarllen detholiad byr o hanes Urdd Gobaith Cymru Treuddyn, sy'n dathlu 100 mlynedd. Ychydig dros 100 mlynedd yn ôl, ysgrifennodd Ifan ab Owen Edwards, o ger y Bala, yn angerddol am gyflwr yr iaith a'r diwylliant Cymraeg. Roedd yn pryderu bod llawer o blant yn darllen ac yn chwarae yn Saesneg. Roeddent yn anghofio eu bod yn Gymry, ac felly cynigiodd sefydlu mudiad newydd i bobl ifanc gyda'r nod o gadw'r iaith yn fyw a gwneud pobl ifanc yn ymwybodol o'u cyfrifoldebau iddi. Gwahoddodd Ifan ddarllenwyr Cymru'r Plant, cylchgrawn misol a gynhyrchai i blant, i ymuno â'i fudiad newydd, Urdd Gobaith Cymru, a bu'r ymateb yn well na'r disgwyl. Erbyn diwedd 1922, roedd enwau 720 o aelodau newydd wedi ymddangos yn y cylchgrawn, gyda channoedd yn rhagor yn aros i ymuno.

Merch oedd eu cadfridog cyntaf—cofiwch, roedd hyn yn adlewyrchu arddull yr oes, ychydig ar ôl y rhyfel byd cyntaf. Marian Williams oedd hi, ac nid oedd, fel y byddai rhywun yn disgwyl, yn dod o galon y Gymru Gymraeg, ond o fferm, Fferm y Llan, yn Nhreuddyn, Sir y Fflint. Marian oedd y gyntaf i drefnu ei haelodau rhestredig yn grŵp a oedd yn cyfarfod yn rheolaidd unwaith yr wythnos, ac felly, heb unrhyw bwysau, na hyd yn oed unrhyw awgrym gan y sylfaenydd, daeth cangen, neu adran gyntaf yr Urdd i fodolaeth.

Roedd Marian, yn un ar bymtheg oed, yn gerddor dawnus ac yn awdur a oedd wrth ei bodd yn ysgrifennu dramâu i blant. Roedd hi'n angerddol am y mudiad, ac arferai feicio o dŷ i dŷ yn recriwtio aelodau. Cadwai hwy'n brysur yn ymarfer caneuon, dawnsio a llefaru. Ysgrifennodd ddramâu iddynt eu perfformio hefyd. Diolch.