Byddaf i'n siarad yn rhinwedd fy swydd yn Gadeirydd y Pwyllgor Llywodraeth Leol a Thai, a hoffwn i ddiolch i Gymdeithas Llywodraeth Leol Cymru, y Gweinidog Cyllid a Llywodraeth Leol a'r Gweinidog Newid Hinsawdd am fynychu sesiynau tystiolaeth y pwyllgor.

Mae ein pwyllgor yn croesawu'r setliad llywodraeth leol. Gwnaethom ni glywed gan y sector ei fod yn hael a bydd yn galluogi awdurdodau lleol i ymgymryd â chynllunio tymor hwy yn hytrach nag ymateb i bwysau uniongyrchol yn unig. Ond rydym ni'n pryderu am y gostyngiad mewn cyllid cyfalaf ar gyfer llywodraeth leol, sy'n rhan o ostyngiad ehangach mewn gwariant cyfalaf ar draws y gyllideb. Felly, rydym ni wedi argymell bod Llywodraeth Cymru a CLlLC yn cydweithio i archwilio ffyrdd eraill o gefnogi cyllidebau cyfalaf mwy ar gyfer llywodraeth leol, gan gynnwys y swyddogaeth o fenthyca â chymorth.

Rydym ni hefyd yn pryderu ynghylch yr anawsterau parhaus y mae llywodraeth leol yn eu hwynebu o ran recriwtio a chadw staff ar draws pob maes gwasanaeth, ond yn enwedig ym maes gofal cymdeithasol. Cyfeiriodd y Gweinidog at £60 miliwn o gyllid uniongyrchol ychwanegol ar gyfer diwygio'r sector gofal; fodd bynnag, hoffem ni wybod sut y bydd Llywodraeth Cymru yn sicrhau y bydd yr arian hwn yn cyflawni ei nodau. Rydym ni wedi argymell bod Llywodraeth Cymru, cyn cyhoeddi'r gyllideb derfynol, yn rhoi rhagor o wybodaeth ynghylch sut y bydd yr arian ychwanegol hwn yn cyfrannu at gynaliadwyedd hirdymor y sector.

O ran tai, rydym ni'n croesawu'r ymrwymiad i ddiwygio gwasanaethau digartrefedd i ganolbwyntio ar atal ac ailgartrefu'n gyflym. Fodd bynnag, rydym ni'n pryderu bod nifer digynsail o bobl mewn llety dros dro ar hyn o bryd. Mae'r data diweddaraf ar gyfer mis Hydref 2021 yn dangos bod dros 7,000 o bobl mewn llety dros dro brys a bod 1,728 yn blant dibynnol dan 16 oed. Mae angen symud pobl i lety parhaol hirdymor os yw digartrefedd i fod yn rhywbeth prin, tymor byr ac nad yw'n cael ei ailadrodd, megis nod Llywodraeth Cymru yn ei strategaeth. Rydym ni'n pryderu y gallai awdurdodau lleol wynebu heriau ariannol os bydd nifer y bobl mewn llety dros dro yn parhau i gynyddu. Felly, rydym ni'n argymell bod Llywodraeth Cymru yn monitro'n agos y pwysau ar lety brys dros dro, fel bod gan awdurdodau lleol yr adnoddau angenrheidiol i sicrhau nad oes neb yn cael ei adael heb lety.

Ac, wrth i'r pandemig ddod i ben, ni fydd awdurdodau lleol yn gallu helpu pobl heb droi at arian cyhoeddus. Mae cyflwyno deddfwriaeth iechyd y cyhoedd i ymestyn cymorth a chefnogaeth i bobl yn y sefyllfa hon wedi rhoi achubiaeth i lawer yn ystod y pandemig. Felly, mae'n peri pryder mawr y gallai rhai pobl ddisgyn drwy'r bylchau a pheidio â bod yn gymwys i gael cymorth unwaith y bydd argyfwng iechyd y cyhoedd ar ben. Felly, rydym ni'n argymell bod Llywodraeth Cymru yn gweithio gyda Llywodraeth y DU i sicrhau ei bod yn dal i allu ymestyn cymorth a chefnogaeth sy'n gysylltiedig â thai i bobl nad ydyn nhw'n gallu cael arian cyhoeddus.

Mae pryder y bydd Llywodraeth Cymru yn cael problemau gyda chwyddiant prisiau defnyddiau, tarfu ar y gadwyn gyflenwi a phrinder llafur medrus wrth geisio adeiladu cartrefi cymdeithasol newydd, carbon isel i'w rhentu. Rydym ni'n poeni am yr effaith y bydd hyn yn ei chael ar y targed o 20,000 o dai fforddiadwy, yn enwedig gan ein bod ni wedi clywed efallai na fydd y ffigur hwn yn ddigonol i ymdrin â phroblemau gyda chyflenwadau tai yng Nghymru. Ac o ran cartrefi carbon isel, rydym ni hefyd yn pryderu a yw'r dyraniad cyllideb ar gyfer datgarboneiddio yn ddigonol i alluogi awdurdodau lleol a landlordiaid cymdeithasol cofrestredig i ddatgarboneiddio eu stoc. Gan fod Llywodraeth Cymru wedi datgan argyfwng hinsawdd, mae hyn yn rhywbeth y dylai gael ei flaenoriaethu, ac rydym ni wedi gofyn i'r Gweinidog roi manylion ynghylch sut y mae dyraniad y gyllideb yn ddigonol i ddatblygu gwaith ôl-osod ar y lefel a'r cyflymder sydd ei angen.

Yn olaf, rydym ni'n croesawu'r refeniw ychwanegol yn y gyllideb ddrafft i gefnogi arolygon diogelwch tân a chreu pasbortau cyweirio adeiladau ar gyfer pob adeilad uchel ledled Cymru. Rydym ni'n sylweddoli mai blaenoriaeth Llywodraeth Cymru yw penderfynu beth sydd o'i le ar yr adeiladau hyn. Fodd bynnag, mae'n rhaid bod rhoi atebion i lesddeiliaid a thenantiaid, yn ogystal â gwybodaeth am ddiogelwch eu hadeiladau, yn flaenoriaeth. Mae hwn yn gyfnod pryderus iawn i'r rhai yr effeithiwyd arnyn nhw. Mae angen rhoi atebion i lesddeiliaid a thenantiaid ynghylch sut y caiff yr arian ei ddefnyddio cyn gynted â phosibl, fel bod ganddyn nhw o leiaf rywfaint o eglurder a sicrwydd ar yr adeg anodd hon. Rydym ni wedi argymell y dylai Llywodraeth Cymru sicrhau na fydd yn rhaid i lesddeiliaid dalu am gostau cywiro, ac y dylai'r gwaith o wella diogelwch yr adeiladau hyn fwrw ymlaen ar frys. Diolch yn fawr.