Weinidog, gwyddom i gyd mai'r frwydr yn erbyn canser yn aml fydd y frwydr anoddaf y bydd unrhyw berson, a'u teuluoedd yn wir, yn ei hwynebu yn ystod eu hoes. Cyfrifoldeb dwys cymdeithas yw rhoi'r gofal, y driniaeth a'r cymorth gorau posibl iddynt, er mwyn iddynt gael y cyfle gorau i guro a goroesi'r salwch gwirioneddol ddinistriol hwn. Fodd bynnag, o dan y Llywodraeth Lafur hon, cafodd miloedd o drigolion ledled Cymru gam pan oeddent fwyaf o angen cefnogaeth. Gwelwn y tswnami o achosion canser y methwyd gwneud diagnosis ohonynt, a nifer cynyddol o ganserau ar gam diweddarach o ganlyniad uniongyrchol i ohirio gwasanaethau'r GIG yn ystod pandemig COVID-19.

Yn y pen draw, fodd bynnag, nid yw'r mater hwn wedi codi'n ddisymwth i Lywodraeth Cymru, gyda thargedau aros canser heb eu cyrraedd ers 2008 a chyda 56 y cant yn unig o gleifion yn cael triniaeth o fewn 62 diwrnod ledled Cymru. Yn ogystal, mae data uned gwybodaeth canser Cymru yn dangos mai Cymru sydd â'r cyfraddau goroesi isaf ar gyfer chwe math o ganser, a'r ail isaf ar gyfer tri math, ar draws y DU. Mae methiant Llywodraeth Cymru i fynd i'r afael â'r broblem cyn y pandemig wedi ei gwaethygu. Yn frawychus, bedwar mis yn ôl yn unig, adroddwyd mai dim ond 57.9 y cant o gleifion sydd wedi cael diagnosis newydd o ganser a ddechreuodd eu triniaeth ddiffiniol uniongyrchol o fewn 62 diwrnod i'r diwrnod yr amheuwyd gyntaf bod ganddynt ganser. Mae hynny'n llawer is na'r targed o 75 y cant.

Yn yr un mis, adroddwyd bod dros 27,000 o bobl yn aros am wasanaethau radioleg ar ôl cael eu cyfeirio gan y meddyg ymgynghorol am waith diagnostig canser, gydag un o bob wyth o'r bobl hyn yn aros mwy na 14 wythnos. Roedd 30,000 o bobl eraill yn aros am ddiagnosteg radioleg ar ôl cael eu cyfeirio gan eu meddyg teulu. Fel y mae, Cymru fydd yr unig wlad yn y Deyrnas Unedig cyn bo hir i fod heb strategaeth canser. Rwy'n annog y Gweinidog i sicrhau bod hyn yn cael ei weithredu'n gyflym. At hynny, cydnabyddir y gall radiotherapi a chemotherapi gael effaith niweidiol ar iechyd deintyddol. Fodd bynnag, ni chynigir cymorth meddygol deintyddol am ddim i'r cleifion hyn yn awr, sy'n eu gadael mewn mwy o boen ac yn teimlo nad ydynt yn cael fawr o gefnogaeth. Wrth i ni gefnu ar bandemig COVID-19, dyma gyfle euraidd i Lywodraeth Cymru adolygu, ac i chi ddiwygio eich dull o weithredu.

Mae Cancer Research Cymru wedi tynnu sylw at y ffaith bod angen gweithlu canser cynaliadwy ar Gymru i ddiogelu ar gyfer y dyfodol. Maent yn tynnu sylw at y bylchau a'r amrywio sylweddol o fewn y gweithluoedd diagnostig, triniaeth a nyrsio. Erys swyddi radiolegwyr ymgynghorol yn wag. Maent yn dweud bod datblygiadau fel y llwybr sengl lle'r amheuir canser i'w groesawu, ond ni allant gyflawni mwy na hyn a hyn heb y staff cywir. Felly, Weinidog, a wnewch chi wrando ar y sefydliadau sy'n gweithio'n eithriadol o galed yn ceisio cefnogi pobl â chanser? A wnewch chi gyhoeddi cynllun recriwtio a chadw'r gweithlu ar gyfer arbenigwyr canser? Ac a wnewch chi gyhoeddi strategaeth ganser fanwl a chynhwysfawr i nodi sut y bydd Cymru'n ymladd canser dros y pum mlynedd nesaf, yn ogystal â dod â'r ddeddfwriaeth berthnasol gerbron y Senedd hon i ddarparu gofal deintyddol am ddim i gleifion sy'n cael radiotherapi a chemotherapi? Credaf ein bod i gyd yn gwybod, wrth sefyll yma heddiw neu wrth eistedd yma heddiw, fod angen newid sylweddol, ac ar frys. Mae pobl yn brwydro canser yn awr ac nid oes gan eu teuluoedd amser i wylio'r Llywodraeth hon yn parhau i fethu cyrraedd ei thargedau.

Rwy'n mynd i wneud apêl bersonol. Weinidog, rwyf wedi trafod hyn gyda'r Prif Weinidog. Cefais sefyllfaoedd lle y mae fy etholwyr wedi cysylltu â mi, lle y maent wedi cael diagnosis angheuol iawn drwy alwad ffôn. Roedd un ohonynt am 3.20 p.m ar brynhawn dydd Gwener. Cafodd y teulu eu distrywio gan hyn, ac effeithiodd hynny wedyn ar les y person. Dywedodd y Prif Weinidog mai mater i glinigwyr yw penderfynu sut y maent yn dweud wrth eu cleifion fod ganddynt ganser. Yn yr achos hwn, nid oeddent yn glinigwyr, staff gweinyddol oeddent. Nid dyna'r ffordd i glywed bod gennych ganser. Yn sicr, am 3.20 p.m. ar brynhawn dydd Gwener, dychmygwch eu diymadferthedd a'u hofn. Pan wnaethant ofyn, 'Wel, beth yw'r cam nesaf?', yr ateb oedd, 'Fe ddown i gysylltiad.' Dair wythnos yn ddiweddarach, fe wnaethant gysylltu â mi, a chredwch fi, gallwn ddweud wedyn wrth y bwrdd iechyd, 'Helpwch y bobl hyn.' Ni ddylai hynny ddigwydd, a dyna brofiad uniongyrchol o'r hyn sy'n digwydd. Diolch am wrando, Weinidog.