Mi basiwyd y Ddeddf, sy'n caniatáu symud i gynrychiolaeth gyfrannol, dwi'n deall hynny, ond y cwestiwn dwi'n ei ofyn, a beth dwi ddim wedi'i glywed gan y Gweinidog yn ei hymateb, yw: so beth sy'n mynd i yrru'r newid yna? Ble mae'r cymhelliad i gynghorau i fynd i'r afael â hyn go iawn? Mi glywyd y term 'twrcis a Nadolig', ac mae’n wir, ond yw e? Opsiwn yw e, a dwi'n ofni ei bod hi'n annhebygol o ddigwydd, a lle mae e'n digwydd, bydd e'n digwydd yn ynysig; mi fydd e'n golygu bod un rhan o, efallai, rai cymunedau yn defnyddio un system a rhan arall yn defnyddio system arall.

Ac un peth rŷn ni yn gwybod, os oes shifft yn digwydd i gyfundrefn arall, mae yna broses, ac mae angen gwaith addysgu pobl i sicrhau bod pobl yn deall beth yw'r broses newydd. Wel, os oes un rhan yn gwneud un peth a rhan arall yn gwneud rhywbeth arall, mae'n gwneud hynny lawer iawn yn anoddach, sy'n golygu bod y broses i raddau yn cael ei thanseilio ychydig cyn ei bod hi'n cychwyn, ac mae hynny'n mynd i olygu bod awdurdodau lleol hyd yn oed yn llai parod i newid.

Felly, mi ellid fod wedi annog a sicrhau bod awdurdodau lleol yn symud i’r model yna, ond mi fethwyd, ac rŷn ni yn gorffen, wrth gwrs, gyda sefyllfaoedd—fel y mae sawl siaradwr wedi dweud—lle mae pleidlais mewn un gymuned yn cyfrif mwy na phleidlais mewn cymuned arall, ac mae pobl yn mynd i bleidleisio nid o blaid yr ymgeisydd A y maen nhw eisiau ei gefnogi, ond o blaid ymgeisydd B, oherwydd mae hynny'n golygu dyw ymgeisydd C ddim yn mynd i ennill. Felly, maen nhw'n pleidleisio yn erbyn rhywun, yn hytrach nag o blaid rhywun arall. Mi gollwyd cyfle gyda'r Ddeddf.

A jest i gloi, felly, dwi eisiau gweld ambell i beth yn dod o gyfeiriad y Llywodraeth nawr, achos, yn amlwg, dŷch chi ddim yn mynd i gefnogi'r cynnig yma. Mae angen cefnogi a chreu cymhelliad i gynghorau i newid eu system bleidleisio. Mae angen i’r Llywodraeth yrru'r sgwrs a'r drafodaeth yma, yn hytrach na jest gadael e i ddrifftio. Mae angen hefyd wedyn ymrwymo i gefnogi’r gofynion gweinyddol fydd yn dod yn sgil y newid a’r costau fydd yn dod yn sgil y newid yn y lle cyntaf, nes eu bod nhw wedi cael eu 'embed-o' mewn i fod yn rhan o broses ehangach, a hefyd mae yna job o waith i’w wneud i gyfathrebu i etholwyr lle mae yna newid yn digwydd. A man lleiaf, ar gefn y ddadl yma, mi fyddwn i'n gobeithio bod y Llywodraeth yn barod ymrwymo i hynny.