Weithiau mae'n amhosibl gwybod beth i'w ddweud mewn dadl fel hon, i fynegi'n iawn yr arswyd y mae Wcreiniaid yn byw drwyddo, ac weithiau nid yw geiriau'n ddigon. Ac wrth i fy nghyd-Aelod, Sam Kurtz, godi, fflachiodd fy ffôn a chefais arswyd wrth imi weld y pennawd a ddywedai fod

'Putin wedi suddo'n is byth, wrth i ysbyty mamolaeth gael ei fomio, gyda phlant wedi'u claddu o dan y rwbel' yn Mariupol. Mae'n bwysig nad ydym yn colli ein gallu i ffieiddio at benawdau o'r fath wrth iddynt ddigwydd yn fwyfwy aml. Dyna realiti dyddiol i Wcreiniaid ac mae angen inni wneud popeth yn ein gallu i'w helpu.

Cefais fy nghalonogi gan ymateb pobl yng Nghymru a'r Deyrnas Unedig sydd wedi camu i'r adwy go iawn, fel y gwnawn bob amser pan fyddwn yn wynebu argyfwng dyngarol fel yr un a welwn yn Wcráin. A ddoe, fel y soniodd Joyce Waston, dywedodd y Pwyllgor Argyfwng Trychinebau fod dros £6.5 miliwn wedi'i godi yng Nghymru yn unig tuag at apêl ddyngarol Wcráin, sydd, yn amlwg, yn cynnwys y £4 miliwn gan Lywodraeth Cymru sydd i'w groesawu'n fawr. Roedd hefyd yn wych gweld Llywodraeth y DU yn dweud y byddent yn rhoi arian cyfatebol tuag at yr £20 miliwn cyntaf a roddwyd hefyd. Oherwydd dyna a wnawn yng Nghymru. Nid ydym yn sefyll ar y cyrion ac yn edrych ar faterion fel y rhain ac yn meddwl mai problem rhywun arall yw hi. Rydym yn gweithredu. 

Yn nadl Dydd Gŵyl Dewi yr wythnos diwethaf, gelwais Gymru'n wlad gydymdeimladol, ac nid oes dim yn dangos hynny'n gliriach nag ymateb ein gwlad i'r argyfwng hwn, ac rwy'n falch tu hwnt o hynny. Ond mae rheswm arall pam na ddylem sefyll ar y cyrion, a'r rheswm pam y mae milwyr Rwsia heddiw ar bridd Wcráin: oherwydd bod Wcráin am gael yr un peth y mae llawer ohonom yn ei gymryd yn ganiataol sef rhyddid a democratiaeth. Ni all Putin oddef y syniad o hen genedl Sofietaidd rydd, ddemocrataidd, ffyniannus a hapus ar garreg ei ddrws. Ni all oddef y syniad efallai na fydd pobl am fyw o dan ei ddull ef o reoli, ac ni all fyw gyda'r syniad y gallai'r wlad fod yn rhan o gymuned fyd-eang ddemocrataidd rydd yn hytrach nag o we fach ond sinistr Rwsia o genhedloedd. Oherwydd pan fydd pobl yn rhydd i ddewis rhwng dull awdurdodaidd Putin neu wir ddemocratiaeth, ni fyddant yn dewis Putin.

Nid wyf am ddweud celwydd a dweud bod taith Wcráin at ddemocratiaeth wedi bod yn un hawdd, ond mae'n bwysig cofio bod Wcráin wedi cynnal etholiad rhydd a theg ac etholwyd yr Arlywydd Zelenskyy gyda dros 70 y cant o'r bleidlais. Ond yn anffodus, mae gennym enghraifft fyw ger ein bron heddiw o syniad Putin o Wcráin berffaith, a'i henw yw Belarws. Nid democratiaeth yw Belarws. Ers ei sefydlu ym 1994, dim ond un arlywydd a fu ganddi, sef Alexander Lukashenko. Ers iddo ddod i rym, ni chafodd unrhyw un o etholiadau Belarws eu cydnabod fel rhai rhydd a theg gan y Sefydliad Diogelwch a Chydweithrediad yn Ewrop, y Cenhedloedd Unedig na'r Undeb Ewropeaidd, ac mae nifer o uwch-swyddogion Belarws yn destun sancsiynau rhyngwladol am dwyll etholiadol. Nid yw'r wasg yno'n rhydd ychwaith; mae Reporters Without Borders yn gosod Belarws yn olaf un o holl wledydd Ewrop yn ei fynegai rhyddid y wasg. Maent yn cyfyngu'n sylweddol ar ryddid y wasg ac mae cyfryngau'r wladwriaeth yn gyfan gwbl ddarostyngedig i'r arlywydd. Caiff newyddiadurwyr eu harestio'n rheolaidd oherwydd eu gwaith, a llynedd, cafodd dau newyddiadurwr, Katsyaryna Andreyeva a Darya Chultsova, a weithiai i deledu Belsat tv, eu carcharu am ddwy flynedd am roi sylw i brotestiadau gwrth-Lukashenko ym Minsk—eu carcharu am ddim mwy na gwneud eu gwaith.

Nid yw'r farnwriaeth yn rhydd; mae 99.7 y cant o achosion troseddol yn Belarws yn arwain at gollfarn, gyda gwrthwynebwyr gwleidyddol yn cael eu carcharu fel mater o drefn. A Belarws yw'r unig wlad yn Ewrop sy'n dal i ddefnyddio'r gosb eithaf. Mae gan fenywod lai o hawliau; mae pobl hoyw'n wynebu rhagfarn eang; ac mae gwrth-semitiaeth yn cael ei annog i bob pwrpas gan y wladwriaeth. Pe bai gennyf amser, gallwn barhau, ond ni wnaf hynny. Er bod pawb a phopeth yn Belarws yn ddarostyngedig i Alexander Lukashenko, efallai mai'r peth mwyaf dadlennol mewn perthynas â'r ddadl heddiw yw bod Lukashenko yn ddarostyngedig i Putin. Llofnododd Rwsia a Belarws gytundeb gwladwriaeth yr undeb sydd at ei gilydd yn rhoi rheolaeth lwyr ar bopeth economaidd a milwrol i'r Kremlin. Beth bynnag y mae Putin am ei gael gan Belarws, mae'n ei gael. I bob pwrpas, mae'r wlad o dan reolaeth Rwsia yn llwyr—gwladwriaeth loeren Rwsiaidd sy'n debyg i'r rhai a oedd yn yr Undeb Sofietaidd. A byddai Putin yn hoffi gweld Wcráin yn bod yr un fath. Ni ddylem golli ein persbectif yma. Pam y mae miliynau'n ffoi o Wcráin a pham y mae miloedd yn marw ar y strydoedd? Am fod Putin am i Wcráin fod yr un fath â Belarws. Ac mae Wcráin am gael yr hyn sydd gennym ni: rhyddid a democratiaeth. A dyna pam y mae angen inni wneud popeth yn ein gallu i'w helpu.