4. Datganiad gan Weinidog y Gymraeg ac Addysg: Safonau ac Uchelgeisiau Uchel i Bawb

Part of the debate – Senedd Cymru am 3:24 pm ar 22 Mawrth 2022.

Danfonwch hysbysiad imi am ddadleuon fel hyn

Photo of Laura Anne Jones Laura Anne Jones Conservative 3:24, 22 Mawrth 2022

(Cyfieithwyd)

Diolch, Dirprwy Lywydd. Diolch am eich datganiad, Gweinidog. Rydym ni'n croesawu llawer o'r hyn yr ydych chi'n ei ddweud, ac yn gobeithio y bydd yn gwneud gwahaniaeth gwirioneddol. Serch hynny, yr hyn yr wyf i'n pryderu yn ei gylch yw amseriad a chynnwys rhywfaint o'r hyn y gwnaethoch chi ei ddweud.

Rwyf i am ddechrau gyda'r ffordd yr ydych chi wedi amlinellu ysgolion cymunedol, ein hysgolion ni ar gyfer yr unfed ganrif ar hugain. Hynny yw, mae'r gwaith hwnnw wedi bod ar y gweill ers 2014—bron i ddegawd yn ôl erbyn hyn—a dim ond nawr yr ydym ni'n sôn am wneud yn siŵr eu bod nhw'n ysgolion gwirioneddol gymunedol. Mae pob un ohonom ni'n dymuno iddyn nhw fod felly, ond mae hi'n amlwg o'r ysgolion cymunedol, yr ysgolion unfed ganrif ar hugain hyn, wrth i chi fynd o amgylch ein hysgolion ni, nad dyna sy'n digwydd; maen nhw'n cau pan fydd yr ysgol yn cau. Felly, mae hynny'n bendant yn rhywbeth y mae angen i ni ymchwilio iddo. Felly, rwy'n gobeithio y bydd y pethau y gwnaethoch chi eu cyhoeddi heddiw yn gwneud gwahaniaeth yn hyn o beth, ac y bydd ysgolion yn cael eu defnyddio hyd eithaf eu gallu a gyda'r defnydd a ddylid ei wneud ohonyn nhw i'w gwneud nhw'n ysgolion gwirioneddol gymunedol.

Yn eich datganiad hefyd—ac rwy'n cytuno yn llwyr â'r gosodiad—y dylanwad pwysicaf ar lwyddiant dysgwr o fewn y system addysg yw ansawdd y dysgu a'r addysgu—yn union, 100 y cant. Yr hyn sy'n fy mhoeni i yw bod angen mwy o gymorth ar athrawon, mae angen mwy o hyfforddiant arnyn nhw, ac mae angen mwy o athrawon arnom ni. Mae gennym ni brinder athrawon yn dod i'r amlwg nawr, ar wahân i'r rhaglen y gwnaethoch chi ei rhoi ar waith, na fydd hi, yn anffodus, yn parhau.

Fe gawsom ni sefyllfa lle'r oedd gennym ni grŵp arweinyddiaeth Chwarae Teg yn dod i mewn heddiw—menywod ifanc yn dod i mewn, â diddordeb mewn symud ymlaen yn y byd gwleidyddol. Roedden nhw'n grŵp gwych o fenywod, ond roedd hi'n ddiddorol iawn eu holi nhw ynglŷn â'u profiadau nhw o ran sut maen nhw'n gweld pethau ar hyn o bryd, sut roedd eu profiadau nhw o'r cyfnod clo yn effeithio ar eu dysgu, ar addysgu a phethau o'r fath. A'r hyn a ddaeth yn amlwg iawn i mi oedd eu pryder nhw, er eu bod nhw o'r farn fod athrawon yn gwneud gwaith ardderchog, fel y gwyddom ni eu bod nhw, am y diffyg cefnogaeth sydd yn bod o ran gwybod beth fydd cynnwys yr arholiad, pa fodiwlau y gallan nhw eu torri allan, ac yna roedd y merched eu hunain yn poeni am adolygu a'r hyn y dylen nhw ei adolygu. Ac er nad ydym ni'n hoffi'r term 'dal i fyny', roedden nhw'n sôn am y ffaith—roedden nhw'n dod o bob rhan o Gymru—fod ansawdd yr addysg o safon wael pan oedd hwnnw ar-lein yn y cyfnod clo, ac maen nhw'n canfod, hyd yn oed os oedd hwnnw'n dderbyniol, eu bod yn ailwneud yr hyn a wnaethon nhw yn ystod y cyfnod clo oherwydd roedd llawer o bobl heb fod ar-lein, er eu bod nhw wedi dweud eu bod nhw ar-lein, roedd y sgrin yn wag ac ni allai neb weld a oedden nhw yno, efallai nad oedden nhw hyd yn oed yn gwrando, felly roedd hi'n rhaid iddyn nhw ailadrodd yr holl beth i sicrhau bod pawb yn y dosbarth hwnnw wedi cael yr addysg y dylen nhw fod wedi'i gael. A'r hyn yr oedden nhw'n ei ddweud wrthyf i hefyd oedd mai'r bobl a oedd wedi colli allan fwyaf oedd y rhai o deuluoedd incwm isel, fel rheol, ac yn amlwg y bobl hynny â rhieni a oedd yn gweithio, fel na allen nhw gadw llygad ar eu plant a chefnogi eu plant yn y cartref yn ystod y cyfnod hwnnw. Ac roedd yr elfen aruthrol honno o ddal i fyny, er nad ydym ni'n hoffi defnyddio'r term hwnnw, yn wirioneddol; roedd yn wirioneddol iawn. Ac roedden nhw'n gweld honno'n straen enfawr arnyn nhw ac nid oedden nhw, mewn gwirionedd, yn cael y cymorth angenrheidiol o ran eu hiechyd meddwl.

Ac mae'r holl bethau hyn y gwnaethoch chi eu cyhoeddi heddiw yn wych, ond mae'n rhaid i ni fynd at hanfod yr hyn sy'n digwydd yma, o'r hyn sy'n digwydd yn yr ystafell ddosbarth, a hynny yw gofyn a yw athrawon yn cael digon o gefnogaeth, ac a yw dysgwyr yn teimlo eu bod nhw eu hunain yn cael eu cefnogi. Ac i mi, heddiw, fe gefais i fy syfrdanu gan y ffaith nad oedd merched deallus iawn o bob cwr yn teimlo bod y gefnogaeth honno ar gael. Felly, rwy'n credu bod hwnnw'n rhywbeth y mae angen i ni ymchwilio iddo.

Hefyd, felly, yr anfantais addysgol ac effaith hynny ar gyflawniad addysgol. Ein canlyniadau PISA ni yw y gwaethaf; maent yn embaras i Gymru, yn fy marn i, ar yr un lefel â gwledydd y bloc Sofietaidd. A'r pandemig wedyn, sydd wedi gwaethygu'r bwlch cyrhaeddiad enfawr hwnnw rhwng y rhai y mae gwir angen i ni fod yn eu helpu.

Nid yw hyn i gyd yn creu darlun da iawn, ac er bod yr hyn y gwnaethoch chi ei gyhoeddi heddiw yn wych, rwyf i o'r farn bod llawer eto y mae angen i ni ymchwilio iddo. Ac yn ogystal â hynny, a yw pobl yn dal i gael y cymorth technegol sydd ei angen arnyn nhw, y cysylltedd sydd ei angen arnyn nhw, i deuluoedd incwm isel, y rhai a oedd yn dioddef fwyaf yn ystod y pandemig? Oherwydd mae llawer o bethau—fel rwyf i'n ymwybodol ohonyn nhw oherwydd mae fy mab i fy hunan yn yr ysgol uwchradd—ar-lein erbyn hyn; mae yna Google Classroom, mae yna Google Meet ar gyfer gwaith cartref ac adolygu. Mae angen meddwl am yr holl bethau hyn yn gyffredinol os ydym ni'n dymuno codi ein lefel ni o gyrhaeddiad mewn gwirionedd. Felly, meddwl ydw i tybed a oes gennych chi sylwadau i'w gwneud ar hynny i gyd, Gweinidog.

Rwy'n credu bod gen i—. Dyma ni: yn 2019 a'r llynedd, gosodwyd arholiadau traddodiadol, roedd y bwlch cyrhaeddiad ar y radd A* TGAU uchaf yn 5.3 pwynt rhwng y rhai a oedd yn cael prydau ysgol am ddim a'r rhai nad oedden nhw'n gymwys i'w cael nhw. Yna fe aeth y bwlch yn 11.5 y cant yn 2021. Nid yw hynny'n creu darlun da iawn, Gweinidog.