Mae'r Llywodraeth Lafur hon yng Nghymru nid yn unig wedi bod yn araf yn ymateb i'r heriau cynyddol sy'n ein hwynebu, ond mae wedi bod yn hunanfodlon ynghylch rhai o'r problemau a achoswyd, ac o ganlyniad, mae wedi methu'n sylfaenol â rhoi pobl Cymru yn gyntaf. Diogelwch y cyflenwad bwyd yw'r sefyllfa o gael mynediad dibynadwy at ddigon o fwydydd fforddiadwy, maethlon. Nawr, er nad oes yr un ohonom sy'n eistedd yma heddiw yn cael unrhyw anhawster cael gafael ar y rhain, mae'r Asiantaeth Safonau Bwyd yn dweud bod 9 y cant o bobl Cymru yn profi lefel isel o ddiogelwch yn eu cyflenwad bwyd, ac mae un o bob pump o bobl bellach yn poeni ynglŷn â mynd yn brin o fwyd. Mae'n frawychus fod chwarter y bobl ifanc 16 i 34 oed yn mynd yn brin o fwyd ar ryw adeg bob blwyddyn.

Nawr, wrth inni fynd i'r afael â chyflwr diogelwch y cyflenwad bwyd yng Nghymru, mae'n hanfodol fod cyd-Aelodau ar y fainc gyferbyn yn cydnabod safbwynt gofidus Llywodraeth Cymru a'i gwrthodiad i ystyried bwyd fel nwydd cyhoeddus. Mae gwlad gydag adnoddau enfawr, ac a ystyrir yn fasged bara Ewrop, wedi arwain at herio'r cysyniad o ddiogelwch y cyflenwad bwyd, yn dilyn ymosodiad ofnadwy Rwsia ar Wcráin. Gyda'r gostyngiad yn ei hallforion i'w deimlo ledled y byd, dyma'r amser i Gymru adolygu ac addasu tra bod ganddi gyfle i wneud hynny.

Mae gwledydd yng ngogledd Affrica a'r dwyrain canol yn enghraifft wych o ba mor gyflym y gall pethau ddirywio. Mae'r Aifft yn mewnforio 85 y cant o'i gwenith o Rwsia, ac mae Lebanon yn cael 66 y cant o'i gwenith o Wcráin—mae'r rhanbarthau bellach yn wynebu lefel uwch o ansicrwydd ynghylch y cyflenwad bwyd. Ac yn nes adref, hyd yn oed cyn yr argyfwng yn Wcráin, mae gan Gymru ei phroblemau ei hun.

Fel y nododd yr RSPB yn eu hadroddiad ar ddiogelwch y cyflenwad bwyd mewn argyfwng natur a hinsawdd yn 2018, nododd y Sefydliad Bwyd ac Amaethyddiaeth fod cyflenwad bwyd oddeutu 2.2 miliwn o bobl yn y DU yn ansicr iawn, gan olygu mai 'r DU oedd y wlad gyda'r lefel uchaf a gofnodwyd o ansicrwydd ynghylch y cyflenwad bwyd yn Ewrop. Fe wnaeth dechrau'r pandemig COVID-19 waethygu ansicrwydd ynghylch y cyflenwad bwyd ymhellach, gyda cholli incwm a mynediad cyfyngedig at ffynonellau bwyd arferol.

Gyda hyn, rhaid i Lywodraeth Cymru gydnabod bod ein ffermwyr bellach ar flaen y gad yn diogelu a gwella diogelwch ein cyflenwad bwyd, a gallant hefyd fod rhan bwysig o chwyldro mewn perthynas â'r amgylchedd a chynhyrchu bwyd. Yn wir, canfu astudiaeth gan Brifysgol Bangor fod ffermydd defaid ac eidion Cymru sy'n defnyddio dulliau nad ydynt yn rhai dwys yn cynhyrchu lefelau o allyriadau nwyon tŷ gwydr sydd ymhlith yr isaf o gymharu â systemau tebyg yn fyd-eang.

Wrth edrych ar ddibyniaeth ar fwyd, mae'r Adran Bwyd, yr Amgylchedd a Materion Gwledig wedi adrodd bod y Deyrnas Unedig 64 y cant yn hunangynhaliol ym mhob bwyd, a 77 y cant yn hunangynhaliol mewn bwyd o fath brodorol, o'i gymharu â'r Ffindir a Gweriniaeth Iwerddon, sef y ddwy wlad lle y ceir y lefelau uchaf yn y byd o ddiogelwch yn y cyflenwad bwyd. Maent yn sgorio 85.3 ac 83.8 ar raddfa'r mynegai, gyda'r Deyrnas Unedig ar 78.5.

Mae'n hanfodol fod Llywodraeth Cymru yn cynnal adolygiad ar unwaith o ddiogelwch y cyflenwad bwyd yng Nghymru. Rwy'n gofyn i'r Gweinidog: er bod ailgoedwigo yng Nghymru yn hanfodol, pam eich bod yn peryglu bywoliaeth a diogelwch y cyflenwad bwyd ymhellach drwy osod targed plannu coed a allai olygu bod gofyn coedwigo 3,750 o ffermydd teuluol Cymru yn llwyr?

Mae cynhyrchu bwyd yn y Gymru wledig dan fygythiad mwy difrifol nag erioed o'r blaen. Mae rhywfaint o hyn oherwydd polisïau Llywodraeth Cymru ar amaethyddiaeth a newid hinsawdd. Rhaid i hyn ddod i ben a sefydlu comisiwn pontio teg i sicrhau nad yw baich datgarboneiddio yn disgyn yn anghyfartal ar ein cymunedau gwledig, ac nad yw'n cael effaith negyddol ar y Gymraeg sy'n ffynnu'n hanesyddol a chynhyrchiant bwyd yn y Gymru wledig.

Mae angen inni gynyddu cynhyrchiant, ac mae angen inni wneud ein cynnyrch blasus hyd yn oed yn fwy cystadleuol ar y llwyfan byd-eang. Rwyf wedi dweud droeon yma o'r blaen ei bod yn annerbyniol fod oes silff cig oen Cymru oddeutu 36.5 diwrnod, tra bod Seland Newydd wedi sicrhau hyd at 110 diwrnod o oes silff i gig oen wedi'i becynnu drwy ddefnyddio nwy carbon deuocsid.