Diolch, Llywydd. Hoffwn ddiolch i Claire Morgan am ei gwaith yn ystod ei chyfnod fel prif arolygydd dros dro, a hoffwn hefyd estyn croeso cynnes i Owen Evans, a ddechreuodd yn y swydd barhaol ym mis Ionawr 2022, ac mae'n dda iawn gweld Owen yma yn yr oriel heddiw. Edrychaf ymlaen at weithio'n agos gydag Owen, Claire a'u cydweithwyr drwy gydol y chweched Senedd.

Nid yw'n syndod mai'r pandemig yw thema ganolog adroddiad Estyn ar gyfer 2020-21. Er i ysgolion ailddechrau addysgu wyneb yn wyneb ym mis Medi 2020, parhaodd disgyblion, staff a theuluoedd i wynebu aflonyddwch sylweddol drwy gydol y flwyddyn academaidd. Mae'r rhagair i adroddiad Estyn yn dweud wrthym,

'mae'r gweithlu wedi ymateb unwaith eto i'r heriau hyn.'

Mae'n ein hannog i

'gydnabod a gwerthfawrogi'r athrawon, yr hyfforddwyr, y staff cymorth a'r arweinwyr a ddaeth o hyd i ffyrdd arloesol o ddarparu ar gyfer anghenion addysgol a llesiant eu dysgwyr a chefnogi ei gilydd drwy gyfnodau anodd.'

Ar ran y Pwyllgor Plant, Pobl Ifanc ac Addysg, hoffwn gofnodi ein diolch i Estyn, y dysgwyr, y staff, y teuluoedd a'r llu o broffesiynau a staff cymorth eraill am bopeth y maen nhw wedi'i wneud ar gyfer addysg a lles plant drwy gydol y pandemig.

Buom yn craffu ar Estyn a'u hadroddiad blynyddol ym mis Rhagfyr 2021. Yn ystod y sesiwn dystiolaeth honno ac yn yr adroddiad ei hun, nododd Claire a'i chydweithwyr sut yr oedd Estyn yn mynd ati i weithio yn ystod blwyddyn academaidd 2020-21. Roedd Estyn wedi bwriadu cefnogi ysgolion i gyflwyno'r cwricwlwm newydd a'r diwygiadau i anghenion dysgu ychwanegol. Yn hytrach, canolbwyntiodd ar sut yr oedd ysgolion yn ymateb i'r pandemig, lles dysgwyr, lles y gweithlu, addysgu, dysgu ac arweinyddiaeth. Rhoddodd Estyn mwy o bwyslais ar weithio mewn partneriaeth, gan gyfarfod yn rheolaidd â rhanddeiliaid, undebau athrawon a'i grŵp cyfeirio penaethiaid. Cynhaliodd gyfres o adolygiadau thematig, a oedd yn cynnwys ymgysylltu â dysgwyr, rhieni a staff. Cawsom ein calonogi hefyd o glywed bod Estyn yn parhau â'i raglen ddysgu broffesiynol ar gyfer ei arolygwyr, yn enwedig yng ngoleuni'r cwricwlwm newydd a'r diwygiadau i anghenion dysgu ychwanegol, a bod Estyn yn parhau i fonitro ysgolion sy'n peri pryder. Ar y cyfan, roeddem yn teimlo bod dull gweithredu Estyn yn briodol. Gwnaethom gefnogi ei ymdrechion i helpu ysgolion i barhau i gefnogi lles eu dysgwyr a'u staff, a chyflwyno'r cwricwlwm craidd.

Ond nid oes amheuaeth beth yw goblygiadau'r pandemig i Estyn ac i addysg a lles plant. Fe wnaeth y pandemig amharu ar addysg pob plentyn yng Nghymru. I rai, fel dysgwyr sy'n agored i niwed, y rhai ag anghenion ychwanegol neu'r rhai y mae Saesneg yn ail iaith iddyn nhw, roedd yr aflonyddwch yn arbennig o ddifrifol. Gwaethygodd y pandemig yr anghydraddoldebau presennol rhwng dysgwyr difreintiedig a'u cyfoedion. Nid oedd Estyn yn gallu darparu'r lefel o gymorth yr oedd wedi gobeithio ei roi i sefydliadau mewn cysylltiad â'r cwricwlwm newydd a'r diwygiadau i anghenion dysgu ychwanegol. Mae'n destun pryder bod Estyn yn adrodd bod y cynnydd o ran cynllunio ar gyfer gweithredu'r Cwricwlwm i Gymru yn amrywio'n fawr ar draws y sector. Mae sgiliau Cymraeg dysgwyr mewn ysgolion cyfrwng Cymraeg nad ydyn nhw'n siarad Cymraeg gartref wedi dirywio.

Er gwaethaf rhai ymylon arian, roeddem yn pryderu am lawer o'r hyn a nodwyd gan Estyn yn ei adroddiad blynyddol ac am yr hyn a glywsom yn y pwyllgor ac rydym yn dal i bryderu am hynny. Cymaint felly, mewn gwirionedd, fod ein gwaith craffu blynyddol ar Estyn wedi bod yn sbardun allweddol i ddau ymchwiliad pwyllgor. Ysgogwyd y cyntaf, i aflonyddu rhywiol gan gyfoedion ymhlith dysgwyr, gan gyhoeddi adroddiad Estyn ar aflonyddu rhywiol ymhlith disgyblion ysgol uwchradd ym mis Rhagfyr. Disgwylir i'n hadroddiad terfynol ar y broblem hon sy'n peri gofid mawr ac sy'n endemig gael ei gyhoeddi ym mis Gorffennaf. Bydd yr ail, y byddwn yn ei lansio'n fuan iawn, yn ymchwilio i absenoldeb parhaus o'r ysgol ymhlith rhai plant—ein mwyaf agored i niwed yn aml—sydd wedi'i waethygu gan gyfyngiadau symud pandemig COVID-19.

Byddwn ni hefyd yn defnyddio gwaith Estyn i lywio darn o waith yn y Senedd i fonitro'r broses o gyflwyno'r cwricwlwm newydd a gweithredu'r diwygiadau i anghenion dysgu ychwanegol, a fydd yn dechrau yn yr wythnosau nesaf. Mae hyn yn dangos pam y mae gwaith Estyn, ein gwaith craffu blynyddol ar adroddiadau blynyddol Estyn a'n perthynas barhaus ag Estyn mor hanfodol i allu'r Senedd i ddwyn Llywodraeth Cymru i gyfrif o ran lles ac ansawdd yr addysg y mae'n ei darparu i blant a phobl ifanc. Fel y mae adroddiad Estyn yn ei gwneud yn gwbl glir, mae craffu'n bwysicach yn awr nag y bu erioed.