Gadewch inni ddechrau gyda ffaith, rhywbeth y mae pawb ohonom yn ei wybod. Rydym yng nghanol argyfwng tai ac un o'r argyfyngau costau byw gwaethaf y gallwn ei gofio. Mae’r argyfyngau hyn sy’n ein hwynebu yn rhyng-gysylltiedig. Mae’r argyfwng tai—neu’n hytrach, llawer o’r problemau mwyaf hollbresennol sy’n gysylltiedig â thai—yn gyrru’r argyfwng costau byw, ac yn ei dro, mae’r argyfwng costau byw yn gwaethygu'r argyfwng tai.

Defnyddir y lwfans tai lleol i bennu uchafswm y cymorth y mae gan unigolyn sy’n cael budd-dal tai neu elfen tai y credyd cynhwysol hawl i’w gael tuag at ei gostau rhentu yn y sector rhentu preifat. Dylai roi sicrwydd y gellir talu'r rhent. Fel y nododd Sefydliad Bevan, un ffactor sydd wedi chwarae rhan sylweddol yn natblygiad yr argyfwng tai heddiw, ac yn ei dro, yr argyfwng costau byw a wynebwn yn awr, yw diwygiadau a wnaed i’r lwfans tai lleol. Fe'i cynlluniwyd i ganiatáu i denant rentu eiddo yn y 30 y cant rhataf o dai mewn ardal marchnad. Ond mae’r diwygiadau a wnaed i’r lwfans tai lleol yn golygu bod y swm o arian y mae aelwyd incwm isel yn ei gael drwy fudd-dal tai neu elfen tai y credyd cynhwysol yn aml yn llai na’u rhent, sy’n golygu bod yn rhaid iddynt ddod o hyd i'r gwahaniaeth rywsut.

Mae’r heriau hyn yn effeithio’n arbennig ar bobl sengl o dan 35 oed heb ddibynyddion, oherwydd bod cyfradd y lwfans tai lleol wedi’i gosod ar y gyfradd llety a rennir, sy’n golygu bod cymorth ariannol sydd ar gael iddynt drwy’r system nawdd cymdeithasol yn gyfyngedig. Y canlyniad yw bod 68 y cant o’r aelwydydd sydd mewn perygl o wynebu digartrefedd yn 2019 yn aelwydydd un person. Yn y pen draw mae hyn yn dangos pa mor agored i berygl digartrefedd yw pobl iau, yn rhannol o ganlyniad i'r materion sy'n ymwneud â'r lwfans tai lleol. Mae tystiolaeth yn dangos bod bwlch wedi datblygu rhwng lwfans tai lleol a rhenti. Mae ffigurau’r Adran Gwaith a Phensiynau ei hun hyd yn oed yn nodi bod cyfradd y lwfans tai lleol yn is na rhenti 67 y cant o rentwyr sy’n cael credyd cynhwysol yng Nghymru ac sydd â hawl i’r elfen tai.