2. Sut mae Llywodraeth Cymru yn gweithio gyda Chyngor Bwrdeistref Sirol Rhondda Cynon Taf i wella bywydau pobl yn Rhondda? OQ57967

Llywydd, rydym yn gweithio yn agos gyda'r cyngor bwrdeistref mewn amrywiaeth o wahanol ffyrdd i wella bywydau pobl yn y Rhondda. I roi un enghraifft, mae dros 600 o blant yn y fwrdeistref yn manteisio ar gynnig gofal plant Llywodraeth Cymru bellach, gan adael mwy o arian ym mhocedi'r teuluoedd hynny sy'n gweithio'n galed.

Diolch, Prif Weinidog. Ni fu'r cyferbyniad rhwng gweithredoedd y Llywodraeth Dorïaidd yn San Steffan a Llywodraeth Cymru dan arweiniad Llafur Cymru erioed mor eglur. Mae Prif Weinidog y DU wedi torri'r gyfraith, wedi diystyru rheolau COVID ac wedi gwastraffu biliynau ar gontractau i'w ffrindiau. Nid yw ei Lywodraeth yn fodlon cefnogi ymdrechion adfer tomenni glo yng Nghymru, ac mae wedi ein twyllo allan o £1 biliwn, ac ar ôl y cyfweliad trychinebus yna ar Good Morning Britain y bore yma, tybed beth ddaw nesaf. Ar y llaw arall, mae Llywodraeth Lafur Cymru, mewn partneriaeth â chyngor Rhondda Cynon Taf o dan arweiniad Llafur Cymru, wedi hen gychwyn ar adfer tomenni glo Tylerstown a Wattstown, ar ôl sicrhau'r buddsoddiad mwyaf erioed o ran atal llifogydd ac amddiffyn rhagddyn nhw, a bydd yn cyflawni 20 o addewidion â'r costau wedi eu cyfrifo yn llawn, gan gynnwys ariannu 10 swyddog cymorth cymunedol yr heddlu, taliad costau byw, prydau ysgol am ddim i blant ysgol gynradd, a bydd yn parhau i gynyddu nifer y cyfleusterau gofal ychwanegol i bobl hŷn. A yw'r Prif Weinidog yn cytuno â mi mai cynghorau dan arweiniad Llafur Cymru yn gweithio mewn partneriaeth â Llywodraeth Lafur Cymru yw'r ffordd fwyaf effeithiol o wneud gwahaniaeth cadarnhaol i fywydau pobl yn y Rhondda a ledled Cymru?

Wel, Llywydd, diolch i Buffy Williams am y pwyntiau pwysig iawn yna, ac rwy'n cymeradwyo cyngor Rhondda Cynon Taf am bopeth y mae wedi ei wneud i gynorthwyo ei drigolion yn ddiweddar ac eto yn awr gyda'r argyfwng costau byw. Darllenais gyda diddordeb y maniffesto y bydd y grŵp Llafur yn y cyngor hwnnw yn brwydro yr etholiad hwn ar ei sail: 10 swyddog cymorth cymunedol yr heddlu arall wedi eu talu o adnoddau'r cyngor ei hun, yn ychwanegol at y 100 o swyddogion cymorth cymunedol ychwanegol yr ydym wedi eu darparu fel Llywodraeth Cymru; 10 o wardeiniaid cymunedol eraill; ehangu gwaith ieuenctid ar wahân; camau newydd i erlyn pobl sy'n tipio'n anghyfreithlon yn ardal y cyngor. Mae'n gyngor sy'n deall yn iawn y pethau sydd bwysicaf i bobl o'u drysau ffrynt eu hunain. Ac o ran y mater o'r argyfwng costau byw, rwy'n credu mai bwriad uniongyrchol y ffordd y mae'r cyngor wedi penderfynu defnyddio'r £2.3 miliwn mewn cyllid dewisol y mae Llywodraeth Cymru wedi ei ddarparu yw rhoi arian—nid geiriau gwresog, nid datganiadau o bryder, ond arian ym mhocedi'r bobl sydd ei angen fwyaf. Felly, RhCT heddiw, Llywydd, yw'r awdurdod lleol yng Nghymru sydd wedi dosbarthu mwy o'r taliadau £150 yr ydym yn eu darparu i deuluoedd nag unrhyw gyngor arall yng Nghymru—mae £8,241,750 wedi gadael coffrau'r cyngor ac mae bellach yn nwylo trigolion RhCT, ac mae hynny'n fwy nag unrhyw gyngor yng Nghymru. Mae naw cyngor yng Nghymru wedi dechrau darparu'r arian hwnnw yn uniongyrchol i'w trigolion ac, nid yw'n syndod i mi ac nid yw'n syndod i Buffy Williams, rwy'n siŵr, fod wyth o'r naw o awdurdodau hynny yn rhai a reolir gan Lafur, yn gwneud y pethau sydd bwysicaf. Bydd RhCT yn darparu £100 i bob deiliad tŷ ym mandiau E i F y dreth gyngor, bydd yn darparu £50 i bob teulu yn y fwrdeistref sydd â phlentyn oedran ysgol yn y teulu hwnnw. Nid yw'r pethau hyn yn dileu holl effaith yr argyfwng costau byw, ac ni ellir disgwyl iddyn nhw wneud iawn am fethiant Llywodraeth y DU i gymryd camau tebyg, ond, o fewn y cwmpas sydd gan y cyngor ei hun, mae'n dangos, fel y mae cynghorau Llafur ledled Cymru yn ei wneud bob dydd, ddealltwriaeth o'r problemau sy'n wynebu pobl ledled Cymru a phenderfyniad i ymateb yn gadarnhaol iddyn nhw.

Prif Weinidog, mae gan Gyngor Bwrdeistref Sirol Rhondda Cynon Taf un o'r balansau banc mwyaf—os nad y mwyaf—o unrhyw awdurdod lleol yng Nghymru, gyda swm syfrdanol o £171.3 miliwn mewn cronfeydd wrth gefn y gellir eu defnyddio, i lawr rhyw fymryn o'r £208 miliwn yr oedd ganddo yn flaenorol. Er gwaethaf y cronfeydd wrth gefn enfawr hyn, mae cyngor Rhondda Cynon Taf yn pledio tlodi yn barhaus, a gallaf dystio i hyn o sefyllfa o gryn awdurdod ar ôl gwasanaethu fel cynghorydd bwrdeistref sirol arno am bron i'r 15 mlynedd diwethaf. Llywydd, i'w roi ar gofnod, rwy'n dal yn gynghorydd yno am o leiaf ychydig ddyddiau eto. Mae gan RhCT un o'r cyfraddau treth gyngor uchaf o blith unrhyw awdurdod lleol yn y Deyrnas Unedig gyfan, sydd, ac rwy'n siŵr y byddwch chi'n cytuno, Prif Weinidog, yn sarhad i holl dalwyr y dreth gyngor yn y Rhondda. Mae cyngor Rhondda Cynon Taf hyd yn oed yn ddigon digywilydd i godi'r dreth gyngor eto eleni, gan ofyn i drigolion dalu mwy a mwy, hyd yn oed pan fo gan y cyngor gronfeydd wrth gefn mor enfawr—[Torri ar draws.] Prif Weinidog, sut mae—

Mae angen i mi gael rhywfaint o dawelwch fel y gallwn ni i gyd glywed y cwestiwn. Parhewch â'r cwestiwn os gwelwch yn dda.

Diolch, Llywydd. Prif Weinidog, sut mae'r Llywodraeth Cymru hon yn helpu bywydau rhai o bobl dlotaf Cymru drwy ganiatáu i gyngor Rhondda Cynon Taf dan arweiniad Llafur wasgu mwy a mwy o dreth gyngor ganddyn nhw pan nad ydyn nhw'n gallu ei fforddio a phan fo'n ymddangos y gall y cyngor eistedd ar gronfeydd wrth gefn mor sylweddol? Diolch.

Llywydd, gadewch i ni gynnig ychydig o ffeithiau. Mae gan gyngor Rhondda Cynon Taf £8.5 miliwn yn ei gronfa wrth gefn gyffredinol. Mae hynny yn 1 y cant o'i alldro GRE y llynedd. Fel yr esboniais ar lawr y Senedd yr wythnos diwethaf, mae awdurdodau lleol yn cadw cyfalaf wrth gefn oherwydd bod ganddyn nhw biblinell o brosiectau, boed hynny'n adeiladu ysgolion, boed hynny'n adfer priffyrdd, ac, yn achos Rhondda Cynon Taf, er mwyn ymdrin ag effaith newid yn yr hinsawdd ar ddiogelwch tomenni glo yn yr ardal honno. Efallai nad yw'n peri unrhyw bryder i Geidwadwyr yn y Siambr hon—yn sicr nid yw'n destun pryder i Geidwadwyr yn San Steffan, gan eu bod nhw wedi methu â rhoi unrhyw gymorth ar ei gyfer—ond mae diogelwch tomenni glo mewn gwirionedd yn bwysig i'r awdurdod lleol yn Rhondda Cynon Taf, oherwydd bod yn rhaid iddo ymdrin ddydd ar ôl dydd â'r pryderon y mae pobl yn yr awdurdod lleol yn eu hwynebu pan fyddan nhw'n gweld effaith tywydd eithafol yn eu hardaloedd lleol.

Felly, rwy'n cymeradwyo'r cyngor am yr hyn y mae'n ei wneud. Rwy'n ei gymeradwyo ar y ffordd y mae'n gofalu am ei gyllid, y ffordd y mae'n barod i gynllunio ar gyfer y dyfodol, y ffordd y mae'n edrych i'r tymor hir. Ni fydd yr un o'r nodweddion hynny yn rhai a rennir gan unrhyw weinyddiaeth sy'n debygol o gael ei ffurfio byth gan yr wrthblaid, unwaith eto, yn y Siambr yma.

Rwy'n credu y gwnaf i alw ar Heledd Fychan yn awr, mae'n debyg am y drydedd a'r olaf o'r dadleuon yn ymgyrch etholiadol Rhondda Cynon Taf. [Chwerthin.] Heledd Fychan.

Diolch, Llywydd. Jest rhag ofn bod neb yn sylweddoli bod yna etholiad, hoffwn ddatgan fy mod, tan yr etholiad, yn gynghorydd ar gyngor Rhondda Cynon Taf.

Prif Weinidog, y gwir amdani yw mai gwaethygu mae sefyllfa nifer o drigolion Rhondda Cynon Taf yn hytrach na gwella. Mae mwy o bobl yn gorfod troi at fanciau bwyd am gefnogaeth, mwy o blant yn byw mewn tlodi a'r marwolaethau o COVID wedi bod ymysg yr uchaf ym Mhrydain. Mae nifer o adroddiadau i lifogydd 2020 yn dal heb gael eu cyhoeddi. Mae'n amlwg felly nad yw'r hyn mae'r Llywodraeth a'r cyngor wedi bod yn ei wneud yn ddigonol. Mae gennym lu o sefydliadau gwirfoddol a thrydydd sector gweithgar ledled y sir sydd yn gwneud gwaith pwysig a sydd â llu o syniadau o ran sut i wella bywydau trigolion Rhondda Cynon Taf, ond eto sy'n dweud wrthyf dro ar ôl tro nad ydynt yn cael eu cynnwys pan fydd cynlluniau yn cael eu datblygu. Sut mae Llywodraeth Cymru am sicrhau bod eu harbenigedd a'u lleisiau hwy am gael eu cynnwys a helpu i lywio'r newidiadau sydd dirfawr eu hangen?

Rydym ni wedi clywed slogan Plaid Cymru traddodiadol iawn yma y prynhawn yma. Mae'n ymddangos mai eu neges ar garreg y drws yn RhCT yw, 'Pleidleisiwch dros Blaid Cymru yn Rhondda Cynon Taf. Onid yw'n ofnadwy?' Nid oes ganddyn nhw air da i'w ddweud am y lleoedd y maen nhw'n ceisio eu cynrychioli, ac maen nhw wrthi eto yma y prynhawn yma. Y cwbl maen nhw'n ei wneud yw difrïo'r lleoedd maen nhw'n ceisio eu perswadio i bleidleisio drostyn nhw. Fe wnaethon nhw roi cynnig arni y llynedd, a does bosib nad ydyn nhw wedi gweld y canlyniad, ac rwy'n llwyr ddisgwyl y bydd pobl yn Rhondda Cynon Taf yn rhoi'r un dyfarniad ar y math hwnnw o ymgyrchu eto eleni.

Cyn i ni symud ymlaen at y cwestiynau gan arweinwyr yr wrthblaid, hoffwn i fanteisio ar y cyfle i groesawu i'n horiel gyhoeddus a'n Siambr yma yn Senedd Cymru, Llefarydd Senedd Daleithiol y Western Cape yn Ne Affrica a'i ddirprwyaeth, dan ei arweiniad ef. Rwy'n gwybod y bydd yr Aelodau yn awyddus i ymuno â mi i groesawu'r Llefarydd Mngasela a'i ddirprwyaeth i'r Senedd. [Cymeradwyaeth.] Croeso ichi, ac rwy'n gobeithio y cewch chi amser addysgiadol a diddorol yma yn Senedd Cymru ac yng Nghymru. Rwy'n amau eich bod chi wedi dysgu cryn dipyn nad oeddech chi'n disgwyl ei ddysgu am etholiad Rhondda Cynon Taf yn y cyfraniad diwethaf yna. [Chwerthin.]