Cwestiynau nawr gan lefarwyr y pleidiau. Llefarydd y Ceidwadwyr, Joel James. 

Diolch, Lywydd. Weinidog, a ydych yn cytuno â dadansoddiad Comisiynydd Pobl Hŷn Cymru o ddyfarniadau diweddar yr Uchel Lys ar brofi mewn cartrefi gofal yn ystod COVID-19?

Mae hwn yn gwestiwn sydd—. Yn wir, ymatebodd y Prif Weinidog i’r cwestiynau hyn ddoe, ac wrth gwrs, bydd yr ymchwiliad annibynnol yn mynd i'r afael â’r holl faterion hyn.

Diolch. Mae’n drueni, Weinidog, eich bod yn parhau i ailadrodd llinellau eich Prif Weinidog, a’r cyn-Weinidog iechyd, sydd fel pe baent yn meddwl na ddylai gweithredoedd neu ddiffyg gweithredu Llywodraeth Cymru yn ystod COVID-19 arwain at unrhyw ganlyniadau o sylwedd. Dylid cofio bod Cymru bythefnos gyfan ar ôl Lloegr cyn i’ch Llywodraeth gyflwyno profion cyffredinol mewn cartrefi gofal, ac rwy'n atgoffa'r Senedd fod y comisiynydd pobl hŷn wedi dweud yn ddiweddar fod dyfarniad yr Uchel Lys yn tanlinellu’r angen am ymchwiliad cyhoeddus penodol i Gymru er mwyn archwilio effaith y penderfyniadau a wnaed gan Lywodraeth Cymru, a darparu atebion mawr eu hangen i'r bobl sy'n chwilio amdanynt. Mae eich penderfyniad i wrthod cynnal ymchwiliad cyhoeddus penodol i Gymru yn awgrymu eich bod yn fodlon â'r sefyllfa bresennol. A wnewch chi sefyll dros hawliau pobl hŷn a chefnogi galwad y comisiynydd pobl hŷn?

Wel, rwy’n falch iawn o gael cyfarfodydd rheolaidd gyda’r comisiynydd pobl hŷn. A dweud y gwir, cyfarfûm â’r comisiynydd pobl hŷn ychydig wythnosau’n ôl yn unig, a’r pynciau yr oedd hi am eu codi gyda mi oedd ffyrdd y gallem wella hawliau pobl hŷn yng Nghymru, a buom yn trafod amrywiaeth o ffyrdd y gallwn wneud hynny. Roedd yn falch iawn ein bod wedi dweud y byddem nid yn unig yn hybu’r ymgyrch mynediad at gredyd pensiwn, sy’n hollbwysig i hawliau pobl hŷn yng Nghymru, ond hefyd yn edrych ar faterion fel sicrhau er enghraifft fod ein strategaeth trais yn erbyn menywod, cam-drin domestig a thrais rhywiol hefyd yn mynd i'r afael â materion sy'n gysylltiedig â cham-drin pobl hŷn.

Mae'n hollbwysig fod y comisiynydd pobl hŷn yn sefyll dros hawliau pobl hŷn yng Nghymru. Mae hi'n gomisiynydd annibynnol. Ac yn fy rôl i, ac yn wir, y Dirprwy Weinidog Gwasanaethau Cymdeithasol, rydym nid yn unig yn gwrando ar faterion a godir gan y comisiynydd pobl hŷn, yn benodol ynghylch y meysydd polisi y gwyddom amdanynt, fel costau byw, y mae’r Llywodraeth Dorïaidd, wrth gwrs, yn eu gwneud mor anodd i bobl hŷn, rydym hefyd yn ymateb i'r materion allweddol y mae'n eu codi.

Diolch am eich sylwadau, Weinidog, ond credaf y bydd llawer o bobl yn dal yn siomedig â’r ymateb a roesoch.

Gan droi at bwnc arall, yn y newyddion, rydym wedi clywed dro ar ôl tro pa mor brin o arian yw cyllideb Comisiynydd Cenedlaethau'r Dyfodol Cymru yn ei thyb hi. Ond fe’i gwelwn wedyn yn gwastraffu arian ar astudiaethau o ddichonoldeb incwm sylfaenol cyffredinol ac ymchwil i wythnos waith pedwar diwrnod. Roeddwn yn sgrolio drwy’r cyfryngau cymdeithasol yn ddiweddar pan welais fideo cerddoriaeth am gomisiynydd cenedlaethau’r dyfodol a’r gwaith y mae ei swyddfa'n ei wneud. Ni fyddwn yn hoffi dychmygu faint o arian a wariwyd ar hynny, a gwnaeth y fideo i mi wingo, mae'n rhaid imi ddweud. Weinidog, yng ngoleuni sylwadau’r comisiynydd ynglŷn â bod yn brin o arian, a ydych yn cytuno nad gwario arian mawr ar fideo cerddoriaeth yw’r defnydd gorau o’i chyllideb, fideo y talwyd amdano gan drethdalwyr Cymru? Diolch.

Wel, rwy’n falch iawn o’r ymateb a gaf i ddeddfwriaeth llesiant cenedlaethau’r dyfodol, ac yn wir, i benodi comisiynydd annibynnol cryf. Ac roeddwn yn meddwl tybed a hoffech ystyried hefyd y pwyntiau a wnaeth yn gynharach yr wythnos hon, sydd, yn fy marn i, yn berthnasol iawn i bob un ohonom yma yn y Siambr. Dros y dyddiau diwethaf, mae comisiynydd cenedlaethau’r dyfodol, Sophie Howe, ac yn wir, Laura Ann-Jones, wedi rhannu eu straeon eu hunain am rywiaeth mewn bywyd cyhoeddus. Gwn, yn anffodus, y bydd gan lawer o gyd-Aelodau yn y Siambr hon eu henghreifftiau eu hunain i’w rhannu. Ac roedd comisiynydd cenedlaethau'r dyfodol, a chyd-Aelodau ar draws pob plaid yn y Siambr hon yn wir, yn ddewr iawn i sôn am hyn. Rwy’n falch o Ddeddf Llesiant Cenedlaethau’r Dyfodol (Cymru) 2015 a chyflawniad y comisiynydd. Mae agenda llesiant cenedlaethau’r dyfodol yn treiddio ac yn ysgogi gwelliant parhaus yn y ffordd y mae’r Llywodraeth a chyrff cyhoeddus yn gweithio. Mae a wnelo hyn â chenedlaethau'r dyfodol yn disgwyl ansawdd bywyd gwell ar blaned iach. Mae hon yn ddeddfwriaeth arloesol, sydd bellach yn cael ei hadlewyrchu ledled y byd.

Llefarydd Plaid Cymru, Sioned Williams. 

Diolch, Lywydd. Weinidog, mae’r cwmnïau olew a nwy yn gwneud mwy o elw nag erioed, biliynau a biliynau o bunnoedd anweddus. Mae'n anodd iawn ei stumogi, ac yn sicr, mae'n teimlo'n annerbyniol wrth inni brofi argyfwng costau byw yng Nghymru ar raddfa sy'n anodd ei hamgyffred. Mae Cyngor ar Bopeth Cymru yn amcangyfrif na fydd gan fwy nag un o bob pump o bobl yng Nghymru ddigon o arian yn weddill ar ôl talu biliau hanfodol i dalu am y cynnydd pellach a ragwelir ym mhrisiau ynni ym mis Hydref. Mae’r amcangyfrifon tlodi tanwydd diweddaraf yn dangos bod 98 y cant o aelwydydd incwm isel yn byw mewn tlodi tanwydd, a dywedir bod nifer syfrdanol o aelwydydd incwm isel, 41 y cant, yn byw mewn tlodi tanwydd difrifol. Roedd yn anghredadwy, ac a dweud y gwir, yn ffiaidd clywed Boris Johnson yn dweud ddoe nad oes ateb hud ar gael i deuluoedd mewn angen, pan fo Llywodraeth y DU wedi methu defnyddio’r pŵer a’r adnoddau sydd ganddynt i roi cymorth i bobl ar yr adeg y maent ei angen fwyaf.

Mae ymdrechion Llywodraeth Cymru i liniaru’r argyfwng hwn, gyda mesurau fel cynllun cymorth tanwydd y gaeaf, i’w croesawu. Rwy'n siŵr fod y Gweinidog yn cytuno â mi ei bod yn hollbwysig fod y taliadau sydd ar gael gan Lywodraeth Cymru yn cyrraedd pob cartref cymwys. Felly, a allai’r Gweinidog roi’r wybodaeth ddiweddaraf i ni, os gwelwch yn dda, am y nifer sydd wedi manteisio ar gynllun cymorth tanwydd y gaeaf? Pa wersi a ddysgwyd ar gyfer cyflwyno’r cynllun yn y dyfodol, wedi iddi gyhoeddi y bydd yn cael ei lansio yn yr hydref? Ac ai bwriad y Gweinidog yw gwneud taliadau cyn mis Hydref i helpu i atal pobl rhag mynd heb wres a thrydan yn ystod y misoedd oeraf?

Diolch yn fawr am eich cwestiynau pwysig, Sioned Williams. Rwy’n siŵr y byddech yn ymuno â mi, fel y mynegwyd gennych eisoes, i ffieiddio at y ffordd yr ymatebodd Prif Weinidog y DU ddoe—ffieiddio at y ffordd y siaradodd am bobl heb unrhyw ddealltwriaeth o fywydau pobl mewn gwirionedd. Ni allai ateb y cwestiwn pan ofynnwyd iddo, 'Beth yw eich barn am rywun sydd ond yn gallu cael un pryd y dydd ac sy'n teithio mewn bws er mwyn cadw'n gynnes gyda'u tocyn bws am ddim?' Ond mae'n hollbwysig ein bod yn gwneud yr hyn a allwn yn Llywodraeth Cymru.

Ar ein cynllun cymorth tanwydd y gaeaf, mae gennym yr etholiadau llywodraeth leol ar hyn o bryd, a chyn gynted ag y bydd y rheini wedi bod, byddwn yn edrych ar y ffigurau diweddaraf ar y nifer sydd wedi manteisio ar gynllun cymorth tanwydd y gaeaf. Rydym am ymestyn cymhwysedd, ac wrth gwrs—rydym newydd fod yn siarad am bensiynwyr—byddwn yn edrych nid yn unig ar bobl sydd ar gredyd pensiwn, ond ar gymhwysedd ehangach o ran y nifer sy'n manteisio ar y cynllun. Oherwydd mewn perthynas â thlodi tanwydd, rwy'n awyddus i sicrhau y gallwn roi'r cyllid hwnnw’n syth ym mhocedi’r rheini sydd ei angen drwy’r argyfwng ofnadwy hwn.

Hefyd, yr wythnos nesaf, byddaf yn cael cyfarfod—cyfarfod bord gron—ar drechu tlodi bwyd hefyd, gan fod hyn oll yn rhan o'r argyfwng costau byw, i edrych ar yr hyn y gallwn ei wneud, ac i ddeall y ffyrdd y mae banciau bwyd a’r sefydliadau sy’n ceisio trechu tlodi bwyd hefyd yn ceisio trechu tlodi tanwydd, ac yn edrych ar ffyrdd y gall talebau tanwydd hefyd, er enghraifft, fod yn rhan o’r ffordd y byddwn yn eu cefnogi. Ar Cyngor ar Bopeth, rwyf am ddweud eu bod mor bwysig, y rôl y maent yn ei chwarae gyda Hawliwch yr Hyn sy’n Ddyledus i Chi ar gyfer pob budd-dal, sy'n ymwneud â hawlio budd-daliadau'r DU. Ond rydym yn pwyso arnynt.

Diolch, Weinidog. Un o nodau cynllun peilot incwm sylfaenol cyffredinol y Llywodraeth yw gwella'r cymorth sydd ar gael i bobl ifanc sy'n gadael gofal mewn ymgais i drechu tlodi a mynd i'r afael ag anghydraddoldeb. Mae mesurau arloesol a radical, fel incwm sylfaenol cyffredinol, yn allweddol wrth fynd i'r afael â'r argyfwng costau byw. Ond mae Barnardo’s Cymru, er eu bod yn croesawu’r cynllun, wedi codi rhai cwestiynau mewn perthynas â thai cynaliadwy. Mae pobl ifanc sy’n gadael gofal yn aml yn cael mynediad at lety lled-annibynnol, fel fflatiau mewn cyfadeilad, ond mae’r math hwn o lety lled-annibynnol yn ddrud i’w redeg, ac o'r herwydd, gall rhenti fod yn uchel. I lawer o bobl sy'n gadael gofal, byddai rhent yn cael ei dalu'n uniongyrchol i landlordiaid y math hwn o lety drwy fudd-dal tai. Fodd bynnag, bydd y rheini sy'n cymryd rhan yn y cynllun peilot incwm sylfaenol yn cael llai o fudd-daliadau o ganlyniad i'w hincwm. Felly, Weinidog, mae'n rhaid i Lywodraeth Cymru sicrhau bod y rheini sy’n cymryd rhan yn y cynllun peilot yn cael cymorth ariannol i gael y gefnogaeth a’r llety gorau posibl. Sut y bydd y Llywodraeth yn sicrhau nad yw'r rheini sy’n rhan o'r cynllun yn cael eu datgymell yn ariannol rhag cael mynediad at dai â chymorth?

Rwy’n ddiolchgar iawn, fel rwyf wedi’i ddweud o’r blaen, am eich cefnogaeth ac am gefnogaeth eich plaid i’n cynllun peilot incwm sylfaenol cyffredinol. Ar hyn o bryd, rydym yn ceisio sicrhau ein bod yn cwmpasu'r cynllun peilot, yn enwedig wrth weithio gyda phobl ifanc eu hunain, pobl ifanc sydd â phrofiad o ofal, i sicrhau ein bod yn gwneud hyn yn gywir mewn perthynas â'u hanghenion a'u disgwyliadau. Yr hyn sy’n bwysig iawn am y cynllun peilot yw ei fod yn ddiamod. Byddant yn cael eu cyllid ond hefyd yn cael cymorth o ran y ffordd y gallant gael mynediad yn sgil hynny at dai, at swyddi, hyfforddiant ac addysg. Mae'r cynllun peilot incwm sylfaenol yn canolbwyntio, wrth gwrs, ar rai sy'n gadael gofal o 18 oed ymlaen. Bydd yn cael ei lansio yn y flwyddyn ariannol hon, a bydd yn darparu £1,600 y mis i'r garfan honno am gyfnod o 24 mis. Dylai hyn wneud gwahaniaeth sylweddol a chadarnhaol i fywydau'r rheini sy'n cymryd rhan. Hefyd, mae angen inni nodi'r hyn y mae'n ei olygu i'w gallu i gael cyllid a budd-daliadau eraill—budd-daliadau tai, er enghraifft. Ond byddaf yn edrych ar y pwynt penodol a grybwyllwyd gennych, gan fod hon yn adeg hollbwysig wrth inni fwrw ymlaen i gwmpasu ein gwerthusiad o'r cynllun peilot incwm sylfaenol, a fydd yn hollbwysig i weld pa wersi a ddysgwyd.